piątek, 8 listopada 2019

Nowy Rynek w Łomży - najstarsza pocztówka w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej

Jednym z tegorocznym nabytków Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej w Białymstoku jest karta pocztowa z 1903 r. wydana przez księgarnię Mieczysława Rychtera. Czarno-biała fotografia przedstawia Nowy Rynek, czyli dzisiejszy Plac Tadeusza Kościuszki w Łomży. Od lewej widoczne istniejące do dziś ogrodzenie dawnego Gimnazjum Męskiego (dziś II LO), w centrum Kościół ewangelicki (obecnie nieistniejący) oraz po prawej nieistniejąca kamienica Lejby Karbowskiego, w czasie I wojny światowej przejęta przez okupanta na Soldatenheim. W dzisiejszym układzie przestrzennym miasta, fotografia przedstawia skrzyżowanie ul. Rządowej, Zjazdu i Placu Kościuszki.

Nowy Rynek w Łomży - najstarsza pocztówka w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej.


Dokument ten jest bardzo ciekawy z kilku powodów. Po pierwsze, jest to najstarsza datowana pocztówka w zbiorach Biblioteki. Po drugie, karta ma nietypowy układ, odmienny od tego, do którego jesteśmy dziś przyzwyczajeni. Zdjęcie nie zajmuje całego awersu. Wolne miejsce daje możliwość zamieszczenia krótkiej informacji od nadawcy. Napisy po polsku podają nazwę wydawcy oraz miejsce uwidocznione na pocztówce, natomiast rewers przeznaczony jest wyłącznie na adres odbiorcy.
Na dokumencie nie zabrało informacji o autorze i wydawcy. Wydrukowano ją w „Zakładach Graficznych B. Wierzbicki i Spółka”, istniejących w Warszawie w latach 1897-1944 (Phototipie B. Wierzbicki et Comp.). Bolesław Wierzbicki (1869-1923) w 1896 r. uzyskał koncesję na otwarcie zakładu fotochemigraficznego, który uruchomił w styczniu 1897 r. w Warszawie przy ul. Złotej 3 (następnie 24) pod nazwą Zakłady Graficzne B. Wierzbicki i Spółka. Był to pierwszy w Królestwie Polskim zakład tego typu. Do 1904 r. znacznie się rozwinął dzięki nowym maszynom drukarskim. Wówczas został przeniesiony na ul. Chmielną 61. Zakład posiadał działy: drukarnię artystyczną, litografię, dział offsetowy, światłodrukarnię, fotochemigrafię, cynkografię i introligatornię. Po 1918 r. Zakłady zajmowały czołowe miejsce w drukarstwie polskim, produkując bogato ilustrowane wydawnictwa książkowe, wielobarwne albumy malarskie, nuty, reprodukcje i druki reklamowe. Wyszło z niego wiele reprodukcji zdjęć miejscowości oraz postaci [1]. Od 1912 r. kierownikiem artystycznym był Adam Jerzy Półtawski (1881-1952), profesor, artysta plastyk, drukarz, typograf, litograf, grafik książkowy. Po śmierci Wierzbickiego Zakład prowadził jego zięć inż. Ignacy Suchodolski. Drukarnia została zniszczona w 1944 r.
Pocztówka z widokiem Łomży zakupiona do zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej, została wysłana 22 maja 1903 r. z Łomży przez Jerzego Jodkowskiego do Józefa Bałzukiewicza. Nadawca zamieścił na awersie krótką informację: Łomża mnie się nie podoba. Okolica to widać, że ładna i dlatego zostaję tu do jutra, żeby obejrzeć. W niedzielę o 10 g. z rana będę w Wilnie. Wszystkim ukłony.


Rewers karty pocztowej wysłanej z Łomży do Józefa Bałzukiewicza.


Na temat nadawcy – Jerzego Jodkowskiego – nie mamy żadnych informacji. Zwraca uwagę nazwisko, które kojarzy się ze znanym w regionie historykiem Józefem Jodkowskim. Być może obie osoby były spokrewnione, jednak bez ustalenia personaliów i pochodzenia Jerzego Jodkowskiego, powiązanie między tymi osobami jest hipotetyczne. Znacznie więcej wiemy o odbiorcy – Józefie Bałzukiewiczu (1867-1915). Był znanym wileńskim malarzem, synem snycerza figur kościelnych Wincentego, starszym bratem rzeźbiarza Bolesława Bałzukiewicza i malarki Łucji Bałzukiewicz. Kształcił się w Wileńskiej Szkole Rysunkowej Iwana Trutniewa oraz Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych u profesora Bogdana Willewaldego. Jego prace studenckie przyniosły mu kilka medali, w tym wielki medal srebrny (1893). Po ukończeniu studiów przez trzy lata uczył rysunku w gimnazjum w Czerepowcu w Rosji. W roku 1897 wrócił do Wilna. Przez kilka lat był kierownikiem szkoły rysunku technicznego i malarstwa dla rzemieślników im. Józefa Montwiłła oraz jednym z członków-założycieli Wileńskiego Towarzystwa Artystycznego. Uczestniczył w wystawach tegoż Towarzystwa. Uprawiał malarstwo religijne, rodzajowe, rzadziej pejzażowe i portretowe. Jego prace zdobią kościoły wiejskie oraz wileński kościół św. Rafała. Oprócz malarstwa olejnego posługiwał się tuszem, akwarelą i pastelami. Często tworzył akwarelowe i piórkowe sceny z końmi i typy litewskie. Zajmował się również konserwacją malarstwa, m.in. obrazów Szymona Czechowicza w kościele św. Rafała w Wilnie. Uprawiał zdobnictwo artystyczne. Zmarł 11 lutego 1915 r. Grób artysty na Rossie w Wilnie wzniesiono w roku 1925 według projektu jego brata, rzeźbiarza Bolesława Bałzukiewicza. Obecnie dzieła Józefa Bałzukiewicza znajdują się w muzeach Litwy oraz w kościołach Wileńszczyzny [2].
Warto wspomnieć, że w białostockim kościele pw. Chrystusa Króla i św. Rocha w jednym z ołtarzy znajduje się krucyfiks wyrzeźbiony przez ojca Józefa, Wincentego Bałzukiewicza.

Oprac. dr Edyta Bezzubik

[1] Czego przykłady możemy znaleźć w bogatym zbiorze ikonograficznym Polskiej Akademii Umiejętności: http://pauart.pl/[dostęp 21.10.2019]. 
[2] PSB T.1, Kraków 1935, s. 255.

3 komentarze:

  1. Świetne pocztówka. Trzeba dbać o takie zabytki a Łomża to piękne miasto

    OdpowiedzUsuń
  2. https://lt.wikipedia.org/wiki/Jurgis_Jodkovskis - biografia

    OdpowiedzUsuń
  3. https://www.voruta.lt/apie-xix-a-pabaigos-xx-a-pradzios-vilniaus-dailininka-jurgi-jodkovski/

    OdpowiedzUsuń