W dniu 29.06.2016 w Warszawie, na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego, odbyły się bezpłatne warsztaty organizowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego we współpracy z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego (ICM). Głównym celem warsztatów było opracowanie przykładowego wzoru polityki otwartego dostępu (OD) dla konkretnego typu instytucji naukowej, opartym na dokumencie Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych.
 |
| Autor: Jessica Duensing, źródło: Flickr, CC BY-SA 2.0 |
Warsztaty poprzedziły prezentacje wprowadzające w tematykę otwartego dostępu:
- Otwarty dostęp – czym jest i czemu służy – dr Marta Hoffman-Sommer,
- Sposoby realizacji otwartego dostępu – przykłady z Polski i ze świata - dr Marta Hoffman-Sommer, Jakub Szprot,
- Otwarty dostęp na świecie, w Europie i w Polsce - Jakub Szprot,
- Promowanie otwartości w ramach instytucji naukowej - dr Marta Hoffman-Sommer,
- Prawne aspekty kształtowania polityki otwartego dostępu - dr Krzysztof Siewicz.
Każdy wykład skutkował mnogością pytań i uwag słuchaczy. Jednak najwięcej emocji wzbudziło wystąpienie Piotra Kępskiego z Departamentu Innowacji i Rozwoju MNiSW, który omówił główne zasady polskiej polityki OD przyjętej przez MNiSW, zawartej w dokumencie Kierunki.... W dyskusji, która skupiła się na działaniach Ministerstwa w sprawie regulacji prawnych wspomagających powstawanie instytucjonalnych polityk OD, przedstawiciel MNiSW odniósł się do najczęściej poruszanych kwestii:
- stanowisko MNiSW, zawarte w Kierunki..., nie jest aktem prawnym, a jedynie wskazaniem opartym na Zaleceniu Komisji Europejskiej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony. W dokumencie KE zaleca się przede wszystkim:
- określenie przez państwa członkowskie strategii rozpowszechniania i otwartego dostępu do publikacji naukowych, które powstają w wyniku badań finansowych ze środków publicznych, uwzględniających konkretne cele i wskaźniki postępów, plany wdrażania i plany finansowania,
- zagwarantowanie wdrożenia tych strategii przez instytucje finansujące badania i odpowiedzialne za zarządzanie publicznymi środkami na badania naukowe oraz przez instytucje akademickie pozyskujące środki publiczne;
- instytucje finansujące badania nie są w stanie zagwarantować finansowania publikacji w OD w ramach projektów (koszty kwalifikowane) ze względu na brak wystarczających środków finansowych;
- trwają rozmowy w sprawie włączenie publikacji w OD i otwartych danych badawczych w ewaluację jednostki;
- MNiSW nie posiada środków finansowych na działania promocyjne OD w Polsce, ale proponuje sięganie po środki przeznaczone na Działalność Upowszechniającą Naukę (np.: wydawcy czasopism na „podniesienie poziomu naukowego oraz upowszechniania informacji o badaniach naukowych lub prac rozwojowych” [1]);
- utworzenie repozytorium „sierocego” dla instytucji nieposiadających, z uzasadnionych względów, własnych archiwów (jednym z pomysłów jest dostosowanie modułu repozytoryjnego PBN).
Po części prezentacyjnej uczestnicy warsztatów zostali podzieleni na grupy zgodnie z typem instytucji, której byli przedstawicielami – powstało sześć grup, z których trzy skupiły pracowników uczelni publicznych i niepublicznych. Praca warsztatowa w grupach, z wykorzystaniem wzoru instytucjonalnej polityki OD, polegała na przedyskutowaniu i zrozumieniu jej elementów z uwzględnieniem potrzeb i specyfiki instytucji reprezentowanych przez uczestników warsztatów. Na tym etapie prac każda z grup mogła liczyć na pomoc ekspertów z ICM. W rezultacie powstały modelowe polityki dla różnych typów instytucji. Następnie przedstawiciel każdej grupy omówił zmiany, jakie zostały wprowadzone w proponowanym wzorze instytucjonalnej polityki otwartości.
Propozycje zmian w proponowanym dokumencie wykazały szereg problemów związanych między innymi z prawem autorskim, polityką polskich wydawców oraz z wymaganiami parametryzacyjnymi. Najwięcej wątpliwości pojawiło się odnośnie danych badawczych. Repozytoria danych badawczych wymagają bowiem innych założeń technicznych i współpracy merytorycznej osób odpowiedzialnych za zarządzanie danymi badawczymi. Temat ten nie jest też jeszcze do końca opracowany. Obecnie w Polsce zostało utworzone ogólne repozytorium danych badawczych RepOD, prowadzone przez ICM, gdzie każda instytucja może utworzyć swoje konto i deponować dane badawcze.
Na zakończenie spotkania zaprezentowano narzędzia i serwisy upowszechniania efektów badań naukowych, poszerzające wiedzę uczestników na temat otwierania różnych danych naukowych.
Spotkanie wykazało przede wszystkim niewielką wiedzę ogólną na temat otwartego dostępu i działań podejmowanych na rzecz jego rozwijania w Polsce. Uniwersytet w Białymstoku był jednym z nielicznych uczelni, które mogły pochwalić się wprowadzeniem otwartego dostępu do wyników prac naukowych w Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku – RUB. Archiwum jest prowadzone przez pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej w Białymstoku od 2014 roku. Dzięki zarządzeniom Rektora UwB, nakładającym na pracowników i doktorantów pewne zobowiązania, w RUB są obligatoryjnie zamieszczane doktoraty, wybrane prace dyplomowe, opublikowane materiały pokonferencyjne. W porozumieniu z Wydawnictwami UwB Redakcja RUB zamieszcza w Repozytorium także pełne teksty z czasopism akademickich, monografii oraz rozdziałów z monografii. Od 2015 roku Repozytorium zostało wpisane w strategię rozwoju UwB.
Wszystkie zmiany przebiegają stopniowo i nabierają tempa, o czym świadczy liczba wprowadzanych dokumentów oraz rosnące zainteresowanie pracowników naukowych, doktorantów oraz studentów. Po niecałych trzech latach funkcjonowania Repozytorium wyżej wymienione działania zaczynają przynosić widoczne efekty. Wsparcie władz uczelni oraz szereg spotkań, wystąpień i warsztatów, także z udziałem specjalistów, znacząco wpływa na poprawę świadomości społeczności UwB w zakresie nowych kierunków komunikacji naukowej
Zanim jednak powstanie jednolity dokument według wskazań MNiSW, należy podjąć szereg decyzji wspierających sprawne wdrażanie instytucjonalnej polityki otwartego dostępu na naszej uczelni, z uwzględnieniem interesów zarówno pracowników UwB, jak i samej jednostki.
Redakcja Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku
Przypisy:
[1] Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych, s. 14.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz