Karty pocztowe z kolekcji Gabinetu Ryszarda Kaczorowskiego

Karty pocztowe (zwane też pocztówkami czy widokówkami) towarzyszą nam już ponad 150 lat, choć współcześnie tracą na znaczeniu. Dziś sporadycznie wysyłamy je najczęściej ze świątecznymi życzeniami lub pozdrowieniami z wakacji. Trudno sobie wyobrazić, że kiedyś pełniły ważne funkcje użytkowe, służąc do przesyłania krótkich informacji, konwencjonalnych życzeń i pozdrowień. Obecnie te funkcje przejęły e-maile, SMS-y i MMS-y.

Przez długie lata korespondowano, używając zapieczętowanych listów. Poczta nie zezwalała na przesyłanie otwartej korespondencji (takiej jak na kartkach pocztowych), argumentując to zachowaniem tajemnicy. Pierwsze wzmianki o otwartej korespondencji pochodzą z XVIII w., a dokładnie z 1777 r., kiedy to w Paryżu działała tzw. „Mała Poczta”, która oprócz listów dostarczała także otwarte karty na korespondencję. Taką formą zainteresowano się ponownie w XIX w.

Trudno jest jednoznacznie wskazać, kto był twórcą pocztówki. Dwie osoby zdają się mieć w tym względzie udokumentowane zasługi. Pierwszy to pracownik niemieckiej poczty dr Wilhelm Heinrich Stephen, który w 1865 r., zaproponował, by do pocztowego obiegu wprowadzić karteczki przeznaczone na przesyłanie krótkich wiadomości. Miały nazywać się Postblatt, czyli „pocztowa kartka”. Jednak ten pomysł nie przypadł do gustu niemieckiej poczcie. Drugą osobą był profesor ekonomii Akademii Wojskowej w Wiedniu dr Emmanuel Hermann. Opublikował on artykuł o nowej formie korespondencji, w którym pozytywnie oceniał pomysł otwartej korespondencji i kart pocztowych. Za datę ostateczną datę powstania kart pocztowych należy uznać rok 1869.

Karta pocztowa z kolekcji Gabinetu Ryszarda Kaczorowskiego

Początkowo na kartach korespondencyjnych nie było żadnych ozdób czy ilustracji. Na jednej stronie umieszczano adres, znaczki i stemple pocztowe, a druga służyła w całości do korespondencji. Z czasem na tej drugiej stronie zaczęły pojawiać się różnego rodzaju ilustracje, aż wreszcie od 1905 r. ilustracja opanowała cały awers karty pocztowej.

W latach 70. XIX w. nastąpiła wielka eksplozja popularności kart pocztowych już nie tyko w Europie, ale również na całym świecie. W Stanach Zjednoczonych były w sprzedaży kartki z ozdobnym ornamentem, w Nowej Zelandii funkcjonowały otwarte formularze stosowane do służbowej korespondencji, a we Francji używano niewielkich kartoników do korespondencji lokalnej na terenie jednego miasta lub okręgu pocztowego. Podczas wojny francusko-pruskiej Czerwony Krzyż stosował kartoniki do krótkiej i otwartej korespondencji. Żołnierzom ta forma przypadła bardzo do gustu. Ułatwiła ona również pracę cenzorom wojskowym, którzy już nie musieli przeglądać tysięcy długich listów. Można zaryzykować stwierdzenie, że wojna poniekąd przyczyniła się do popularyzacji otwartej korespondencji. Karty z widokami stały się modnym środkiem korespondencji okolicznościowej, wydawano je masowo, w różnych formatach i z różnych materiałów.

W zbiorach Gabinetu Ryszarda Kaczorowskiego znajduje się kolekcja kart pocztowych, wysyłanych do Ostatniego Prezydenta na Uchodźstwie z obozów harcerskich z różnych państw. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego znalazły się w pamiątkach po tym wielkim białostoczaninie, przekazanych do zbiorów Gabinetu.

Karta pocztowa z kolekcji Gabinetu Ryszarda Kaczorowskiego

Ryszard Kaczorowski był politykiem, działaczem społecznym, ale przede wszystkim harcerzem. W jednej z rozmów z profesorem Adamem Dobrońskim powiedział nawet, że jakikolwiek wątek rozmowy by podjął, to i tak dojdzie do harcerstwa. Do tego ruchu, będącego dla niego szkołą samodzielności i odpowiedzialności, należał od najmłodszych lat. Druh Ryszard złożył przyrzeczenie 24 października 1933 r. w Zwierzyńcu. Działał w kilku drużynach, wyjeżdżał na biwaki i obozy w okolicy Białegostoku. Po wybuchu wojny – podobnie jak jego koledzy z drużyny – wszedł w szeregi organizacji konspiracyjnych, współtworząc podziemny ruch harcerski. W 1940 r. Kaczorowski został nawet komendantem białostockiej chorągwi Szarych Szeregów. Aresztowany niedługo potem przez NKWD, otrzymał karę dziesięciu lat łagru i trafił do kopalni na Kołymie. W marcu 1942 r. – korzystając z amnestii – wstąpił do Armii Andersa, brał udział w kampanii włoskiej.

Po zakończeniu wojny Ryszard Kaczorowski pozostał na emigracji w Anglii, która w latach 50. stała się nie tylko centrum politycznym polskiej emigracji, ale i centralnym ośrodkiem organizacyjnym i wydawniczym harcerstwa. Bardzo aktywnie zaangażował się w działalność Związku Harcerstwa Polskiego działającego poza granicami kraju, powstałego w 1946 r. na zjeździe w Enghien pod Paryżem i obejmującego cały funkcjonujący do tej pory ruch harcerski w środowiskach emigracji niepodległościowej. Druh Kaczorowski Był Komendantem reprezentacji polskiej na Międzynarodowym Jubileuszowym Jamboree w 1957 r., a także Komendantem Światowych Zlotów ZHP w 1969 r. na Monte Cassino i w 1982 r. w Belgii. Ukoronowaniem jego pracy można nazwać wybór na funkcję Przewodniczącego ZHP poza granicami kraju, którą pełnił w latach 1967-1988.

Karta pocztowa z kolekcji Gabinetu Ryszarda Kaczorowskiego
 z podpisem Jagody Kaczorowskiej

Zloty to tradycyjne spotkania harcerzy oraz skautów i właśnie z takich wydarzeń w l. 70. XX w. Przewodniczący ZHP Ryszard Kaczorowski otrzymywał od uczestników kartki pocztowe. W zbiorach Gabinetu znajdziemy kartki nadsyłane przez harcerzy ze Stanów Zjednoczonych, Argentyny czy Wielkiej Brytanii. Na niektórych można dostrzec podpisy córek przyszłego Ostatniego Prezydenta RP na Uchodźstwie, Alicji i Jagody, również zaangażowanych w działalność harcerską. Karty te stanowią świadectwo potrzeby utrzymania spójności harcerskiej oraz o sile ZHP poza granicami państwa polskiego. Warto przy okazji podkreślić, że Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami kraju cały czas istnieje i ma swoich przedstawicieli zarówno w wielu krajach Europy, jak i w USA, Kanadzie, Australii, Argentynie oraz RPA. Jej głównym celem jest utrzymanie polskości, pielęgnowanie kultury i tradycji narodowych oraz wychowanie dwujęzycznych obywateli krajów osiedlenia.

Opracowanie: mgr Izabela Szymańska, mgr Ewa Witkowska

Bibliografia:

1. Atlas pocztowy Europy 1799 według Franza Johanna von Reilly'ego, opr. T. Suma, Wrocław 2022 [dostęp 18.11.2024].
2. Czarnowski A., Pocztówki Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Warszawa 2003. 
3. Dobroński A. Cz., Ryszard Kaczorowski Prezydent Polaków, Białystok 2011. 
4. Dobroński A. Cz., Ryszard Kaczorowski, Białystok 2007. 
5. Gnaś, H., Skąd się wzięły pocztówki? [dostęp 07.11.2024].
6. Historia Grajewa w pocztówkach, Grajewo 2017. 
7. Historia pocztówki [dostęp 07.11.2024].
8. Kukla, W., Miszczuk, M., Krótki zarys dziejów harcerstwa na obczyźnie w latach 1912–2004 [dostęp 14.11.2024].
9. Prezydent RP Hm. Rzpl. Ryszard Kaczorowski [dostęp 13.11.2024].
10. Rybicki, W., Krótka historia pocztówki [dostęp 07.11.2024].