Miejska Biblioteka Komiksowa w Hiroszimie - jedyna taka biblioteka publiczna w Japonii

Japonia to jeden z tych krajów – obok Francji czy Stanów Zjednoczonych – w których komiks zdaje się mieć ugruntowaną pozycję. Posiada tam szeroką gamę odbiorców, czemu odpowiada bogata i zróżnicowana oferta wydawnicza. Nic zatem dziwnego, że w Japonii funkcjonują różne związane z tym medium instytucje, w tym także wyspecjalizowane biblioteki. Do jednej z najstarszych należy mieszcząca się w Tokio prywatna Biblioteka Współczesnego Komiksu (Gendai manga toshokan), założona w 1978 roku w oparciu o kolekcję Toshio Naikiego. Natomiast najbardziej znane to Międzynarodowe Muzeum Mangi w Kioto (Kyōto kokusai manga myu-jamu), powstałe dzięki współpracy miasta z prywatnym uniwersytetem Kyōto Seika i także udostępniające swoje komiksowe zbiory zainteresowanym. Niemniej Miejską Bibliotekę Komiksową w Hiroszimie (Hiroshima-shi manga toshokan) wyróżnia fakt, że jest to jedyna biblioteka publiczna w Japonii o takiej specjalizacji.

Miejska Biblioteka Komiksowa w Hiroszimie
Fot. Ewa Witkowska

Omawiana placówka stanowi jedną z dwunastu filii Biblioteki Miejskiej w Hiroszimie (Hiroshima shiritsu toshokan), a do jej zadań należy promocja i wspomaganie rozwoju kultury komiksowej poprzez systematyczne gromadzenie, udostępnianie i przechowywanie komiksów oraz podejmujących to zagadnienie materiałów, zapewnienie dobrych warunków użytkownikom oraz organizacja różnego rodzaju imprez tematycznych. Zajmuje piętrowy budynek zlokalizowany w centrum miasta w parku Hijiyama. Park ten - położony na wysokim na kilkadziesiąt metrów wzgórzu i będący jedną z atrakcji turystycznych Hiroszimy – stanowi nie tylko chętnie odwiedzany przez mieszkańców teren rekreacyjny, oferujący widok na panoramę miasta oraz jedno z bardziej znanych miejsc do podziwiania kwitnących wiśni. Jest to też siedziba Muzeum Sztuki Współczesnej (Hiroshima-shi gendai bijutsukan), które wykorzystuje teren parku do ekspozycji plenerowej. Należy do niej m.in. wykonana z brązu w 1983 roku rzeźba Chłopca grającego na flecie (Fuefuki shōnen) autorstwa Yasutake Funakoshiego. Znajduje się ona na placu przed wejściem do biblioteki i stanowi obiekt chętnie fotografowany przez odwiedzających. Sama książnica również stanowi atrakcję turystyczną i codziennie odwiedza ją średnio czterech turystów, zarówno Japończyków, jak i obcokrajowców [1].

Instytucja oficjalnie rozpoczęła funkcjonowanie 1 maja 1997 roku, ale jej historia sięga początku lat 80. XX wieku. Wtedy to bowiem otwarto Bibliotekę Aozora w parku Hijiyama (Hijiyama-koen aozora toshokan) – niewielką placówkę wyróżniającą się tym, że umożliwiała swobodną lekturę pochodzących z jej zbiorów pozycji w cieniu parkowych drzew, pod „niebieskim niebem”, skąd zapewne wywodzi się jej nazwa [2]. Po 13 latach działalności została zamknięta i poddana reorganizacji, by po kilku miesiącach powrócić w obecnej postaci. Od 1998 roku jej twarzą jest postać zwana Mappy – od połączenia słów „manga” i „happy” (ang. szczęśliwy, radosny). Dodatkowo rok później uruchomiona została jeszcze jedna placówka o profilu komiksowym – specjalizująca się w mandze edukacyjnej czytelnia Asa (Hiroshima-shi manga toshokan asa etsuranshitsu). Znajduje się ona w północnej części miasta w dzielnicy Asaminami i zajmuje pierwsze piętro budynku usługowego położonego niedaleko stacji Kamiyasu. Czytelnia jest czynna od wtorku do niedzieli w godzinach 10-17, a jej zbiory liczą 56 tysięcy woluminów [3].

Plan czytelni
źródło: strona biblioteki [dostęp 16.08.2016]
opracowanie: Ewa Witkowska

Zbiory Miejskiej Biblioteki Komiksowej w Hiroszimie liczą około 132 tysięcy woluminów [4]. Obejmują szeroki wybór wartościowych tytułów komiksowych oraz czasopism reprezentatywnych dla poszczególnych okresów rozwoju mangi, jak i materiały pomocne w prowadzeniu badań nad tym zagadnieniem. Większość kolekcji znajduje się w zlokalizowanej na pierwszym piętrze bibliotecznego budynku czytelni z wolnym dostępem, której sporą część zajmują regały z komiksami skierowanym do młodszych czytelników (ze względu na brak miejsca na niektórych półkach tomiki ustawione są w dwóch rzędach), uporządkowanymi według nazwisk autorów zgodnie z sylabariuszami kana [5]. W lewej części czytelni umiejscowiono dział naukowy, liczący ponad 7000 woluminów [6], oraz kolekcję zbiorów specjalnych, składającą się z około 4,5 tysiąca oryginalnych, starych wydawnictw i reprintów oraz innych cennych pozycji ukazujących korzenie oraz rozwój współczesnego japońskiego komiksu. Wśród nich można znaleźć replikę zwoju Chōjū giga z XII w., dwa numery satyrycznego magazynu „Tokio Puck” z początku XX wieku, założonego przez Rakutena Kitazawę, pierwsze wydania uznawanego za prekursora gatunku shōjō (komiksy dla dziewcząt) Ribon no kishi Osamu Tezuki, czy pierwsze numery „Shūkan Shōnen Magazine” i „Shūkan Shōnen Sunday” z 1959 roku [7]. Ze względu na wagę zgromadzonych materiałów można z nich korzystać wyłącznie na miejscu po uprzedniej rejestracji, przy czym decyzja o udostępnieniu zależy od stanu zachowania danej pozycji.

Widok na jeden z regałów czytelnianych
Fot. Ewa Witkowska

W wydzielonej części po prawej stronie czytelni, zwanej Fureai Room, umieszczone zostały kolejne specjalne kolekcje. Najciekawsza z nich to licząca ok. 1000 woluminów sekcja gromadząca komiksy związane z Hiroszimą – zarówno osobą autora urodzonego w tym mieście lub mieszkającego tu przez dłuższy czas, jak i miejscem akcji danego tytułu oraz podejmowaną przez niego tematyką. Wśród ważniejszych twórców można wymienić Kaijiego Kawaguchiego, znanego z serii Eagle czy Zipang, Keijiego Nakazawę, autora wydanej także w Polsce Hiroszimy 1945, czy TONO. W ramach wyjątku gromadzi się również prace autorów pochodzących z prefektury Hiroszima, którzy zdobyli ważne nagrody, a duża część dostępnych dzieł – co zapewne nie stanowi niespodzianki – podejmuje temat zrzucenia bomby atomowej. W Fureai Room można także znaleźć obcojęzyczne tłumaczenia japońskich komiksów (ok. 900 egzemplarzy), stare numery mangowych magazynów i popularne komiksy dla dorosłych (oznaczone dla wyróżnienia specjalną kropką). Pozostałe – kilkanaście tysięcy tytułów – przechowywane są w magazynach zamkniętych mieszczących się w piwnicy oraz na parterze, a wypożyczać je na zewnątrz lub korzystać na miejscu mogą wyłącznie użytkownicy od piętnastego roku życia. Dodatkowo przy wejściu do czytelni ulokowano regały z codziennymi gazetami i niezwiązanymi z komiksem czasopismami.

Dział zbiorów specjalnych
Fot. Ewa Witkowska

Biblioteka zatrudnia siedmiu pracowników – trzech na pełnym etacie oraz czterech w niepełnym wymiarze godzin. Jest czynna od wtorku do niedzieli w godzinach 10-17 [8], a swoje zbiory udostępnia do skorzystania na miejscu wszystkim zainteresowanym. Co ciekawe, placówka poszła w ślady swojej poprzedniczki i również umożliwia lekturę komiksów ze swojej kolekcji poza budynkiem – każdy może wziąć do dziesięć woluminów na zewnątrz i poczytać je w cieniu parkowych drzew czy na ławce, wymagane jest tylko uprzednie zgłoszenie takiego zamiaru u dyżurującego bibliotekarza. Do wypożyczania zbiorów do domu uprawnieni są posiadacze karty Biblioteki Miejskiej w Hiroszimie, przy czym limit wynosi dziesięć książek na dwa tygodnie. W wyszukiwaniu materiałów przydatne są terminale z dostępem do katalogu, z których można wydrukować potrzebne informacje. Dla ułatwienia najpopularniejsze tytuły, takie jak One Piece Eiichirō Ody, Toriko Mitsutoshiego Shimabukuro czy Silver Spoon Hiromu Arakawy, zostały zebrane razem i ustawione w dogodnym miejscu niedaleko wejścia do czytelni. W przypadku, gdy poszukiwany tytuł jest wypożyczony lub brakuje go w zbiorach placówki, można go zarezerwować (do 20 pozycji jednorazowo) lub zamówić. Dzięki atrakcyjnej ofercie i dogodnej lokalizacji biblioteka przyciąga sporo czytelników – w 2013 roku odwiedziło ją ponad 180 tysięcy osób, a wypożyczeń odnotowano ponad 380 tysięcy.

Dział Hiroszima
Fot. Ewa Witkowska

Do zadań biblioteki należy również organizacja różnego rodzaju wydarzeń mających na celu promocję japońskiego komiksu. Wśród nich można wymienić regularnie zmieniane, tematyczne wystawy książek z kolekcji placówki, prezentowane w znajdującym się na zewnątrz oknie wystawowym oraz w Fureai Room. Cyklicznie odbywają się również warsztaty, w tym kursy tworzenia komiksowych ilustracji skierowane do uczniów. Co więcej, od osiemnastu lat organizowany jest doroczny konkurs na krótką formę komiksową (od jednego do czterech kadrów), w humorystyczny sposób omawiającą aktualne ważne wydarzenia ze świata polityki, ekonomii, sztuki czy sportu. Jego cel to nie tylko przyczynienie się do rozwoju kultury komiksowej, ale i stworzenie okazji twórcom – profesjonalistom i amatorem – do zaprezentowania swoich prac oraz nawiązania więzi z samą biblioteką. Przyjmowanie zgłoszeń rozpoczyna się pod koniec roku, natomiast wyniki prezentowane są w lutym. Konkurs cieszy się sporą, aczkolwiek zmienną, popularnością, a wśród uczestników dominują osoby do 14 roku życia oraz mieszkańcy prefektury Hiroszima. W tegorocznej edycji wzięło udział 520 twórców w wieku od 8 do 83 lat, którzy chętnie sięgali m.in. po tematykę sportową [9]. Zgłaszane prace, podobnie jak te powstałe podczas warsztatów, są prezentowane w holu biblioteki w ramach czasowych wystaw.

Jeden z magazynów bibliotecznych
Fot. Ewa Witkowska

Miejska Biblioteka Komiksowa w Hiroszimie – mimo swojej zdawałoby się niezwykłej i atrakcyjnej specjalizacji – boryka się z problemami nieobcymi wszystkim bibliotekom. Od kilku lat odnotowuje spadek ilości czytelników oraz wypożyczeń, a ze względu na niedostatek przestrzeni magazynowej część zbiorów została przeniesiona do wydzielonej części holu wejściowego. Polityka gromadzenia zakłada kolekcjonowanie we współpracy z użytkownikami wartościowych tytułów rozwijających wrażliwość oraz kreatywność. Jednak w rzeczywistości – prawdopodobnie ze względu na brak wystarczających środków finansowych - kupuje się przede wszystkim kontynuacje już posiadanych serii oraz realizuje składane przez czytelników zamówienia, oczywiście po uprzednim sprawdzeniu, czy dane pozycje nie znajdują się już w zbiorach biblioteki głównej [10].

mgr Ewa Witkowska


Przypisy:
[1] Informacja uzyskana podczas zwiedzania biblioteki 13.07.2014.

[2] Słowo „aozora” tłumaczy się jako niebieskie bądź bezchmurne niebo (za: E. Krassowska-Mackiewicz, Słownik japoński-polski, Warszawa 2011, s. 23).

[3] Stan na koniec marca 2015 - zob. https://www.library.city.hiroshima.jp/manga/about/index.html [dostęp 11.08.2016].

[4] jw.

[5] Kana to ogólna nazwa dwóch sylabariuszy - hiragany i katakany - używanych w języku japońskim. Każdy z nich składa się z 46 znaków powstałych z uproszczenia ideogramów kanji.

[6] Te i następne dane zostały uzyskane podczas zwiedzania biblioteki 13.07.2014 r. (stan na koniec 2013 roku).

[7] Na stronie biblioteki można znaleźć krótką historię japońskiego komiksu wraz z wyszczególnieniem, co z danego okresu można znaleźć w jej zbiorach [dostęp 11.08.2016].

[8] Dokładne dane na temat godzin otwarcia biblioteki można znaleźć tutaj [dostęp 11.08.2016].

[9] Zwycięskie prace można obejrzeć tutaj [dostęp 11.08.2016].

[10] Informacje uzyskane podczas zwiedzania biblioteki 13.07.2014 roku.