Dzień Domeny Publicznej

1 stycznia rokrocznie obchodzony jest Dzień Domeny Publicznej. Termin domena publiczna na stałe wszedł do nauki i kultury, na próżno go jednak szukać w polskim prawie autorskim. Zgodnie z jego literą „(…) każdy twórca ma niezbywalne i nieograniczone w czasie prawo do oznaczania każdego jego utworu jego podpisem i zachowania bez zmian formy i treści takiego utworu (zdjęcia, filmu, rysunku, rzeźby, tekstu, itp.). Oznaczenie autora oraz zachowanie formy i treści to części tzw. osobistych praw autora. Oprócz tego autor ma prawa majątkowe, czyli wyłączne prawo do rozporządzania swoim dziełem i żądania wynagrodzenia za wykorzystanie” [1]. Jak się ma do tego koncepcja domeny publicznej? Otóż według niej istnieją utwory niepodlegające ochronie prawnej. Są to między innymi te dzieła, które nigdy nie posiadały praw autorskich, lub takie, które zostały ich pozbawione, np. po upływie 70 lat od daty śmierci ich twórcy. Z takich utworów można korzystać bez ograniczeń, to znaczy bezpłatnie i dowolnie je rozpowszechniać oraz przekształcać, w tym również w celach komercyjnych. Należy jednak przy tym pamiętać, że nadal konieczne jest oznaczenie autorstwa danego dzieła.

Znak Domeny Publicznej

Jak można rozpoznać dzieła należące do domeny publicznej? Symbolem je identyfikującym jest Znak Domeny Publicznej 1.0 (Public Domain Mark 1.0). Mogą go używać dowolne osoby posiadające wiedzę o stanie prawnym danego utworu [2], przede wszystkim jednak poleca się jego wykorzystywanie różnego rodzaju instytucjom kultury, czyli muzeom, bibliotekom czy galeriom. Dzięki temu ułatwiają one użytkownikom wyszukanie w swoich zbiorach dzieł, do których prawa autorskie już wygasły, oraz korzystanie z nich.

Dziwny ogród Józefa Mehoffera
(od 2016 roku cała twórczość tego malarza należy do domeny publicznej)

Korzystanie z domeny publicznej pozwala na szersze dotarcie do kultury i jej bezpłatne rozpowszechnianie. Inne wartości, jakie niesie ze sobą ta idea, to obniżenie kosztów dostępu do różnego rodzaju mediów czy informacji, w oparciu o które można tworzyć nowe pomysły czy prowadzić dalsze badania. Ponadto utwory znajdujące się w domenie publicznej stanowią doskonałe źródło twórczej inspiracji zarówno w aspekcie kulturalnym, jak i przemysłowym.

Plakat przygotowany z okazji Dnia Domeny Publicznej.
Źródło: https://domenapubliczna.org/zasoby/

Jakie jest praktyczne zastosowanie domeny publicznej? Należące do niej utwory można wykorzystywać na wiele sposobów, np. przy tworzeniu kolaży, plakatów czy materiałów reklamowych. Inna forma to digitalizacja. Szczególnie często używają jej biblioteki oraz instytucje kultury, skanując dozwoloną część swoich zbiorów oraz upowszechniając ją w Internecie, w tn sposób ułatwiając dostęp do dzieł, do których prawa autorskie już wygasły. Poza tym utwory z domeny publicznej często wykorzystuje się komercyjnie, reprodukując je na przedmiotach codziennego użytku, takich jak koszulki czy kubki.

Podlaska Biblioteka Cyfrowa udostępnia
wiele utworów należących do domeny publicznej

W Polsce popularyzacją idei domeny publicznej zajmuje się Koalicja Otwartej Edukacji. Prowadzone przez nią działania mają na celu upowszechnienie i zakorzenienie w ogólnej świadomości istnienia domeny publicznej [3]. Jednym z takich przedsięwzięć jest organizacja obchodów Dnia Domeny Publicznej, który w tym roku w Polsce odbywa się 25 stycznia pod hasłem Zero waste culture - tego samego dnia ponowne otwarcie domeny publicznej w USA świętują  również Creative Commons oraz Internet Archive, a także przypada dziesiąta rocznica opublikowania Manifestu Domeny Publicznej.

Oprac. mgr Katarzyna Puksza

Przypisy:
[1] H. Rabiega, Co to jest domena publiczna? [dostęp 24.01.2019].
[2] Znak Domeny Publicznej 1.0 dostępny w wersji polskiej! [dostęp 24.01.2019].
[3] Domena publiczna [dostęp 24.01.2019].