Seminarium "Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej. Nauka - Przyroda - Społeczeństwo" 1 grudnia 2022 r. - sprawozdanie

1 grudnia 2022 odbyło się seminarium Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej. Nauka – Przyroda – Społeczeństwo, zorganizowane przez Bibliotekę Uniwersytecką im. Jerzego Giedroycia we współpracy z Europe Direct Podlaskie. Wydarzenie to było częścią ogólnopolskiego Tygodnia Otwartego Dostępu (Open Access Week). Seminarium objęli swoim patronatem: Prezydent Miasta Białegostoku, Rektor Uniwersytetu w Białymstoku oraz Koalicja Otwartej Edukacji.

Hasłem przewodnim tegorocznego OA Week jest Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej. Nawiązuje ono do zainicjowanej w sierpniu 2022 roku globalnej Open Climate Campaign, która promuje otwarty dostęp do rezultatów badań, by przyspieszyć postęp w rozwiązywaniu kryzysu klimatycznego na świecie. Celem naszego spotkania było przybliżenie pojęcia sprawiedliwości klimatycznej, przedstawienie sposobów przeciwdziałania i łagodzenia negatywnego wpływu kryzysu klimatycznego na różne sfery życia człowieka oraz zachęcenie przedstawicieli instytucji samorządowych i białostockiego środowiska naukowego do współpracy. Zależało nam, aby efekty wspólnych działań na rzecz ochrony klimatu zostały udostępnione szerokiemu gronu odbiorców poprzez rozpowszechnienie wyników badań naukowych i publikacji w Internecie.

Seminarium odbyło się w Auli im. Prof. Aliny Myrchy na Wydziale Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. Licznie zgromadzonych gości powitał dr hab. Piotr Chomik, prof. UwB, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia, a spotkanie poprowadziła Dorota Sawicka z Centrum Popularyzacji Nauki Uniwersytetu w Białymstoku.

Dr hab. Piotr Chomik, prof. UwB, Dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej im. J. Giedroycia.

   

Słowo wstępne wygłosiła prof. dr hab. Izabela Święcicka, prorektor ds. nauki i współpracy międzynarodowej Uniwersytetu w Białymstoku. Wymieniła kluczowe obszary otwartego dostępu, takie jak otwarte publikacje i dane badawcze, zwróciła także uwagę na istotną rolę komunikacji pomiędzy badaczami i społeczeństwem. Zdaniem prorektor Open Access sprzyja dobrym praktykom naukowym, a Uniwersytet w Białymstoku przyłącza się do Open Climate Campaign.

   

Prof. dr hab. Izabela Święcicka, prorektor ds. nauki i współpracy międzynarodowej UwB.

Następnie Agnieszka Gałecka-Golec z Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (RUB) krótko przybliżyła definicje otwartego dostępu, otwartej nauki oraz sprawiedliwości klimatycznej. Podkreśliła, że dzielenie się wiedzą jest prawem człowieka, a walka z kryzysem klimatycznym wymaga szybkiej wymiany wiedzy ponad granicami geograficznymi, gospodarczymi i dziedzinowymi. Otwarta nauka daje sprawdzone, rzetelne źródła wiedzy, a otwarty dostęp do wyników badań uskutecznia walkę z niesprawiedliwością klimatyczną i pomaga w zachowaniu różnorodności biologicznej na świecie.

Mgr Agnieszka Gałecka-Golec, Repozytorium UwB.

Pierwszym prelegentem był prof. dr hab. Andrzej Górniak z Katedry Ekologii Wód Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. Profesor mówił o zmianach klimatycznych w północno-wschodniej Polsce. Na początku wspomniał o swojej publikacji Klimat województwa podlaskiego w czasie globalnego ocieplenia, zamieszczonej w w otwartym dostępie w Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku. Podkreślił, że budynki kampusu, w którym odbywa się seminarium, są miejscem przyjaznym dla środowiska. Kampus Uniwersytecki oraz tereny wokół niego zawierają pozytywne dla klimatu, ekologiczne rozwiązania, takie jak zielone dachy, które kumulują wodę, stawy będące naturalnym siedliskiem zwierząt oraz uniwersytecka pasieka. Profesor zaznaczył, że to człowiek wpływa na to, co dzieje się w naturze, a te działania niestety nie tylko nie sprzyjają środowisku, ale wręcz są dla niego zagrożeniem. Naukowiec przeanalizował wykresy obrazujące wahania temperatury powietrza i gleb oraz ilość opadów na terenie Białegostoku i okolic na przestrzeni lat. Wymienił negatywne zmiany klimatyczne (wzrost ekstremalnych opadów, temperatur czy wiatru) i zjawiska, które kilka lat temu nie pojawiały się jeszcze na naszych terenach (trąby powietrzne, noce tropikalne). Podkreślił, że zmiany te nie tylko powodują dyskomfort z powodu zbyt wysokiej czy zbyt niskiej temperatury, ale przede wszystkim coraz większe straty w gospodarce, rolnictwie, zniszczenia w transporcie i budownictwie. Ważna jest więc edukacja społeczeństwa, która uświadomi skalę zagrożenia i pomoże w mitygacji zmian klimatu (ograniczeniu skali lub tempa globalnego ocieplenia oraz jego skutków).

Prof. Andrzej Górniak, Katedra Ekologii Wód Wydziału Biologii UwB.

Następnie głos zabrał mgr Wojciech Zoń reprezentujący Katedrę Prawa Międzynarodowego Publicznego i Europejskiego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku oraz organizację Europe Direct Podlaskie. Podczas wystąpienia Środowisko i zmiany klimatyczne a prawo – perspektywa światowa, unijna i polska dowiedzieliśmy się, że dopiero w XX wieku uznano środowisko za wartość samą w sobie. Zaczęło rozwijać się wtedy prawo ochrony środowiska. Prelegent wymienił zasady, jakimi kierują się prawnicy w rozwiązywaniu spraw związanych z klimatem (zasada suwerenności państwa nad jego zasobami naturalnymi, zasada prewencji, przezorności oraz zrównoważonego rozwoju). Przytoczył ciekawe przykłady walki jednostek o sprawiedliwość klimatyczną. Podkreślił, że sądy krajowe niestety zwykle odrzucają sprawy z tytułu naruszenia prawa do zdrowego środowiska, jednak Europejski Trybunał Praw Człowieka najczęściej przychylnie rozpatruje skargi mieszkańców państw, które zaniedbują kwestię ochrony klimatu. Zaznaczył, że aby wprowadzać pozytywne zmiany, potrzebna jest nie tylko otwarta nauka, ale i otwarci ludzie. Zachęcał do udziału w konsultacjach społecznych prowadzonych przez miasto w związku z różnymi projektami. Obecnie tworzony jest plan zarządzania i ochrony Puszczy Białowieskiej, który ma nakreślić działania aż do 2050 roku. Potrzebne są więc konsultacje z mieszkańcami i z naukowcami, by opracować strategie lokalne składające się na całość projektu.

Dr Wojciech Zoń, Prawa Międzynarodowego
Publicznego i Europejskiego Wydziału Prawa UwB.

Po krótkiej przerwie wystąpiła dr Edyta Sidorczuk-Pietraszko z Katedry Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Wydziału Ekonomii i Finansów Uniwersytetu w Białymstoku. Pani doktor przedstawiła zebranym wystąpienie O czym mówi emisyjność gospodarki i jak otwarta nauka pomaga tę wiedzę wykorzystywać. Wytłumaczyła, że ekonomiści zajmują się odpowiedzią na pytania, jakie jest zróżnicowanie ekonomicznych skutków zmian klimatu w różnych krajach i częściach świata. Drugą ważną kwestią, którą poruszyła, były próby obliczenia, jaki wkład mają poszczególne regiony w emisje gazów cieplarnianych oraz w jakim stopniu państwa wysoko rozwinięte powinny ponieść ciężar kosztów ograniczenia emisji szkodliwych gazów i kosztów zmian klimatu. Ekonomiści w swoich analizach i obliczeniach biorą pod uwagę to, jaki poziom emisyjności dwutlenku węgla przypada na jednego mieszkańca, jaki jest dochód narodowy w danym kraju i za pomocą jakiej gospodarki („brudnej” czy „czystej”) został on uzyskany. Poziom dobrobytu ściśle wiąże się z emisyjnością. Im więcej emitujemy, tym większy osiągamy dochód. Niesprawiedliwość klimatyczna, o której tak wiele się dziś mówi, polega na tym, że to najbogatsze i najlepiej rozwijające się państwa najbardziej przyczyniają się do kryzysu klimatycznego, zaś najmocniej odczuwają ten kryzys regiony biedne i najmniej emitujące gazy cieplarniane. Nie napawa optymizmem fakt bardzo trudnego egzekwowania kwot, jakie kraje wysoko rozwinięte powinny wypłacać tym o niskim dochodzie. Pani doktor wskazała również otwarte źródła udostępniane przez naukowców i organizacje, w których można znaleźć interesujące dane, statystyki i wykresy pokazujące niesprawiedliwe podziały na świecie.

Dr Edyta Sidorczuk-Pietraszko, Katedra Rozwoju
Społeczno-Gospodarczego Wydziału Ekonomii i Finansów UwB.

Kolejną prelegentką była dr Karolina Wierel reprezentująca Zakład Studiów nad Kulturą i Mediami Instytutu Studiów Kulturowych Uniwersytetu w Białymstoku, która wygłosiła referat zatytułowany Wrażliwość i uważność – o refleksyjności nauki i sztuki w XXI wieku wobec kryzysów. Pani doktor przywołała pojęcie humanistyki ekologicznej. Mówiła o wszechogarniającej sprawczości człowieka, który stawia siebie w centrum, o antropocentryczności, skutkiem której jest m.in. kryzys klimatyczny. Ludzie idą w kierunku kultury atomowej i nie rozwijają w sobie wrażliwości. Człowiek powinien wyjść z „centrum” i zobaczyć, jakie są skutki jego działania, czy jest zadowolony z tego, co widzi wokół. Ludzie postępują nieracjonalnie: sami niszczą środowisko, w którym żyją; mówią o zmniejszeniu emisji gazów, a jednocześnie rośnie ich emisja; zwołują liczne konferencje na temat ochrony klimatu, a mimo to kryzys klimatyczny się pogłębia. Marazm, brak działania i nihilizm ekologiczny, a także odsuwanie istniejącego problemu na później, dotyczą głównie krajów wysoko rozwiniętych. Co w takiej sytuacji robią naukowcy? Starają się jak najwięcej pisać o problemie, gdyż wierzą, że sztuka i literatura są w stanie zmienić świadomość i wyobraźnię społeczną. Za pomocą tekstów kultury pragną uwrażliwić człowieka na inne formy życia i nauczyć ludzi szacunku wobec bioróżnorodności.

Dr Karolina Wierel, Zakład Studiów nad Kulturą i Mediami
Instytutu Studiów Kulturowych UwB.

Białystok – miasto z klimatem. Plan Adaptacji Miasta Białystok do zmian klimatu do roku 2030 (MPA) to temat ostatniego wystąpienia. Pani Ewa Kułakowska z Departamentu Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego w Białymstoku przybliżyła zebranym, co dzieje się w kwestii ochrony środowiska w ich własnym otoczeniu. Opowiedziała o założeniach projektu realizowanego przez Urząd Miejski i przedstawiła schemat jego wdrażania. Wyjaśniła, że opracowanie planów adaptacji do zamian klimatu wymagane jest we wszystkich miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Wymieniła zagrożenia, które brane są pod uwagę w projekcie (m.in. przymrozki, opady, powodzie, upały, susze) oraz sektory, na które wspomniane zjawiska mają największy wpływ (gospodarka przestrzenna, wodna, transport, zdrowie publiczne). Jako cel działań Urzędu Miasta wskazała podniesienie potencjału adaptacyjnego miasta Białystok zapewniającego wdrażanie zrównoważonego rozwoju i osiągniecie wysokiej jakości życia. Wymieniła wiele zrealizowanych w Białymstoku inwestycji na rzecz klimatu i zachowania różnorodności biologicznej. Są to: budowa i rewitalizacja zbiorników retencyjnych spełniających funkcję rekreacyjno-edukacyjną; Białostockie Łąki Kwietne, które posiadają walory estetyczne, a jednocześnie mają korzystny wpływ na mikroklimat; różnego rodzaju realizacje poprawiające retencję wód (zielone przystanki, ogrody deszczowe, parki kieszonkowe, zabezpieczenia urbanistyczne dolin rzecznych, remeandryzacja rzeki Białej). Prelegentka wspomniała także o pasiece miejskiej, miejskim sadzie edukacyjnym oraz projekcie Drugie życie drzew.

Ewa Kułakowska z Departamentu Gospodarki Komunalnej
Urzędu Miejskiego w Białymstoku.

     

Wszystkie wystąpienia były interesujące i skłaniające do refleksji. Zaproszeni goście reprezentowali różne dziedziny wiedzy i oraz odmienne punkty widzenia, ale wszyscy byli zgodni co do tego, że zagadnienie sprawiedliwości klimatycznej w dzisiejszych czasach jest niezwykle istotne. Duże przedsięwzięcia i światowe kampanie na rzecz klimatu są bardzo potrzebne, ale ważne są także inicjatywy lokalne.

Ogromne zainteresowanie naszym seminarium (o czym świadczyła pełna sala) pokazało, jak znaczący jest temat sprawiedliwości i zmian klimatycznych dla społeczeństwa. Wśród słuchaczy znaleźli się naukowcy, wykładowcy, nauczyciele, przedstawiciele fundacji ekologicznych, a także studenci i uczniowie kilku białostockich szkół. Liczna obecność młodzieży daje nadzieję na przyszłość. Młode pokolenie zainteresowane jest środowiskiem, w którym mieszka; to od niego zależy, w jakim tempie będą następować dalsze zmiany klimatyczne. Należy organizować więcej tego typu spotkań, aby edukować, prowadzić dialog, wyciągać wnioski i szukać nowych rozwiązań, które pomogą zachować biologiczną różnorodność i chronić najbardziej bezbronnych wobec zagrożeń wynikających ze zmian klimatycznych.

oprac. Iwona Packiewicz

fot. Katarzyna Puksza