Konferencja Biblioteki Głównej PŚk "Biblioteka Naukowa w Świecie Cyfrowym i Analogowym" - sprawozdanie

W dniach 13-14 września 2022 r. Biblioteka Główna Politechniki Świętokrzyskiej zorganizowała w podkieleckiej Ameliówce ogólnopolską konferencję pod hasłem Biblioteka naukowa w świecie cyfrowym i analogowym. Miała ona zapewnić uczestnikom możliwość szerszej wymiany poglądów i doświadczeń dotyczących poszukiwania odpowiedzi na nurtujące nas od pewnego czasu pytanie – o miejsce i rolę współczesnej biblioteki naukowej. Obrady plenarne odbyły się w dwóch sesjach rozdzielonych wystąpieniami sponsorów (ARFIDO, EBSCO i PWN) oraz jakże przyjemnymi przerwami kawowymi, obiadowymi i uroczystą kolacją. Na konferencję zgłoszono 12 referatów, ale lista uczestników była znacznie dłuższa i liczyła ponad 50 osób. Tak bogate grono stanowiło niewątpliwie dodatkowy atut spotkania, gdyż reprezentowane były nie tylko uczelnie politechniczne i uniwersytety, ale także instytuty badawcze, akademie, a nawet muzea. Dodatkowo zgłoszone referaty zostały wydane drukiem przed konferencją i wręczone wszystkim uczestnikom, dzięki czemu każdy mógł szczegółowo zapoznać się z pełnymi tekstami siłą rzeczy skróconych wystąpień.

Budynek Politechniki Świętokrzyskiej, w którym mieści się Biblioteka Główna

Zdecydowana większość wystąpień oscylowała wokół zagadnień funkcjonowania bibliotek w świecie cyfrowym. Pierwszą sesję otworzył referat Stanisławy Pietrzyk-Leonowicz i Katarzyny Weinper z Centrum Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Lubelskiej, poświęcony zagadnieniom nowych form i narzędzi komunikacji w zarządzaniu biblioteką akademicką. Oprócz omówienia podstawowych zagadnień związanych z teorią i praktyką komunikacji w organizacji, autorki podzieliły się również swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi wykorzystania w warunkach pandemii COVID-19 nowych platform internetowych i komunikatorów, w szczególności: MsTeams, Trello czy Slack. Ciekawie przedstawiała się zwłaszcza koncepcja wdrożenia metody określanej jako SCRUM, która była szczególnie istotna przy realizacji różnych projektów. Referat autorstwa Danuty Stawińskiej z Biblioteki Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego poświęcony był przedstawieniu nowych rozwiązań i usług, które zaimplementowano dzięki zaangażowaniu bibliotekarzy, a przede wszystkim przy wykorzystaniu ich kompetencji cyfrowych. Należą do nich m.in. repozytorium publikacji i biblioteka cyfrowa Uniwersytetu Szczecińskiego, rozbudowana baza publikacji pracowników tworzona w systemie bibliotecznym KOHA, serwis cyfrowy Biblioteki Międzywydziałowej czy pełnotekstowa baza „Historia US”. Zwłaszcza ta ostatnia propozycja wydała nam się bardzo interesująca, zawiera bowiem nie tylko opisy bibliograficzne źródeł odnoszących się do dziejów US, ale także zeskanowane pełne treści. Kolejny prelegent Ireneusz Bojanowski rozwinął inne zagadnienie związane z obecnością Biblioteki Głównej US w świecie cyfrowym, a mianowicie działalność placówki w sferze mediów społecznościowych. Temat ten jest stale aktualny w wielu debatach związanych z funkcjonowaniem bibliotek. Wymaga stałego gonienia za nowinkami technologicznymi, ponieważ – zdaniem autora – platformy wykorzystywane do tej pory nie trafiają już do największej grupy wiekowej wśród użytkowników biblioteki. Dlatego też Biblioteka Główna US zdecydowała się założyć konto na cieszącym się ogromną popularnością wśród młodzieży TikToku, a publikowane przez nią filmy uzyskują dziesiątki tysięcy wyświetleń. Nie ulega więc wątpliwości, że jest to dziś jedno z najważniejszych mediów wpływających na pozytywny wizerunek instytucji oraz poszerzających grono jej sympatyków.

Przed wyjazdem na miejsce konferencji była możliwość zwiedzenia budynku BG PŚk

W podobnym do poprzedników tonie był utrzymany referat Anny Strojnej-Krzystanek i Krystyny Wiatr, które przedstawiły liczne oraz bardzo interesujące przedsięwzięcia z zakresu budowy elektronicznych usług i zasobów, realizowane z powodzeniem od kilku lat przez Bibliotekę Politechniki Krakowskiej. Z pewnością do najważniejszych rezultatów należą: Repozytorium Biblioteki Politechniki Krakowskiej, lista podręczników ułożona w porozumieniu z pracownikami naukowo-dydaktycznymi wraz z pełnymi wersjami cyfrowymi, dołączane do rekordów bibliotecznych spisy treści (aczkolwiek naszym zdaniem funkcję taką lepiej pełnią rekordy analityczne), wreszcie różnego typu bazy bibliograficzne (np. Architektura i Sztuka Krakowa) oraz specjalistyczne szkolenia i kursy (np. poruszające różne zagadnienia związane z biblioteką). Kolejny referat autorstwa Agnieszki Młodzkiej-Stybel omawiał szczegółowo kwestie udostępniania zasobów dziedzinowych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego w aspekcie zastosowań różnych technologii informacyjnych, m.in. posiadanego systemu bibliotecznego, strony internetowej, dostępu do prenumerowanych baz itp. Po wystąpieniach sponsorów ARFIDO i PWN, przedzielonych przerwą kawową jak zwykle zbyt krótką na zadanie pytań i udzielenie odpowiedzi, nastąpiła druga sesja, w czasie której wygłoszono dwa referaty. Pierwszy Agnieszki Adamiec z Biblioteki SGGW w Warszawie podejmował temat analizy zjawiska, któremu niestety zbyt rzadko poświęca się uwagę w codziennej praktyce udostępniania zasobów cyfrowych, a mianowicie sposobów poprawnego oznaczania licencji przypisanej otwartym zasobom w polskich repozytoriach instytucjonalnych. Autorka poddała analizie kilkanaście tego typu platform, a efektem badań było zwrócenie uwagi na fakt, że w większości z nich kwestia oznaczenia warunków otwartego dostępu rozwiązana jest (o ile jest) w sposób niedostateczny. Dzień pierwszy konferencji zamknął referat Liliany Nalewajskiej z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, poświęcony przedstawieniu wyników ankiety i próbie odpowiedzi na pytania „na jakim etapie zaawansowania we wdrażaniu innowacji i transformacji technologicznych, funkcjonalnych oraz strukturalnych znajdują się polskie biblioteki akademickie”. Liczne wątki omówione w referacie można podsumować konstatacją, że biblioteki w kraju bardzo aktywnie i w sposób niezwykle zróżnicowany odpowiadają na dynamicznie zmieniające się otoczenie oraz oczekiwania użytkowników, a także – a może przede wszystkim – na stale rozwijającą się ideę otwartości nauki oraz jej upowszechniania w świecie cyfrowym.

Biblioteka Główna PŚk zajmuje kilka pięter w klimatycznych wnętrzach

Drugi dzień konferencji otworzyliśmy my jako reprezentanci Biblioteki Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, czyli Ewa Witkowska i Wiesław Wróbel. Referatem pt. Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku w świecie cyfrowym przedstawiliśmy w ujęciu syntetycznym najważniejsze osiągnięcia biblioteki w realizacji szeroko rozumianych usług i zasobów cyfrowych – począwszy od Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej, przez Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, skończywszy na cyfrowych projektach obejmujących udostępnianie pełnych tekstów („Podlaskie Czasopisma Regionalne”) lub budowanie otwartych baz danych („Wielka księga adresowa międzywojennego Białegostoku”). W referacie nie mogło zabraknąć odniesień do aktywności Biblioteki w świecie mediów społecznościowych oraz planów na przyszłość. Cały tekst naszego referatu można przeczytać tutaj.

Dwa kolejne referaty poświęcone zostały kwestiom nieco odmiennym od głównego nurtu wystąpień w czasie konferencji, jakim były działania bibliotek w zakresie oferty cyfrowych usług i zasobów. Pierwszy autorstwa Anny Bogowskiej z Biblioteki UMCS prezentował analizę danych statystycznych dotyczących wykorzystania cennych zbiorów kartograficznych udostępnionych w Bibliotece Cyfrowej UMCS. Autorka podkreślała, co oczywiste, że statystyki pobrań wskazują jednoznacznie, iż udostępnienie wersji cyfrowej rzadkich i cennych dokumentów za pośrednictwem ogólnodostępnej platformy to jeden z najważniejszych czynników zmierzających do zwiększenia widoczności danej biblioteki i jej zasobów w świecie cyfrowym. Liczba udostępnień fizycznie w czytelni już wcześniej malała, a proces ten jeszcze przyspieszył w okresie pandemii i lockdownów. Owszem, spadek udostępnień tradycyjnych często odbierany jest jako dowód na spadek zainteresowania czytelników zbiorami czy bibliotekami w ogóle. Jest to prawda tylko połowicznie, ponieważ ruch czytelniczy przeniósł się do Internetu i tam nasi dotychczasowi użytkownicy szukają interesujących ich źródeł. Jednak bez naszej pracy w zakresie gromadzenia, opracowania i zabezpieczenia oryginału oraz jego digitalizacji i udostępnienia online ich poszukiwania zakończyłyby się fiaskiem…

Trwa wystąpienie reprezentantów Biblioteki Uniwersyteckiej

Drugi referat autorstwa Bernadety Iwańskiej-Cieślik z Instytutu Komunikacji Społecznej i Mediów Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy w sposób bardzo ciekawy wpisał się w całą konferencję. Otóż autorka poddała analizie dwa zagadnienia – badania nad dawną książką i prasą w wykonaniu bibliotekarzy oraz widoczność tychże prac w przestrzeni sieciowej. Wnikliwe badania statystyczne doprowadziły do konstatacji, że chociaż pracownicy bibliotek prowadzą stosunkowo dużo badań nad tymi zagadnieniami, to jednak mają spory problem z uwidocznieniem efektów swej pracy w świecie cyfrowym, rzadko tylko zamieszczając je w otwartych repozytoriach czy innych portalach ułatwiających promocję dorobku oraz wyszukiwanie informacji. Wynika z tego, że nie tylko trzeba dbać o jakość i rzetelność swojej pracy naukowej, ale także o jej widoczność w świecie naukowym, a tu, jak się okazuje, musimy jeszcze dużo poprawić. Tym niemniej warto podkreślić fakt, że według ustaleń autorki referatu badania nad książką w bibliotekach uczelnianych mają się całkiem dobrze. Świadczy o tym fakt, że w samych tylko latach 2016-2018 na 1777 publikacji wydanych przez bibliotekarzy blisko 20% (347 pozycji) dotyczy zagadnienia dawnej książki i prasy.

Konferencję zamknął referat pt. Biblioteki analogowe – kryzys czy zmierzch? autorstwa Jolanty Sobielgi, będący głosem organizatora – Biblioteki Politechniki Świętokrzyskiej. Pod dość złowieszczo brzmiącym tytułem, nie dającym żadnej alternatywy dla przyszłości tradycyjnych bibliotek, kryła się bardzo ciekawa i profesjonalnie wykonana analiza działalności Biblioteki Politechniki Świętokrzyskiej w latach 2013-2020, bazująca na danych zawartych w Analizie Funkcjonowania Bibliotek Akademickich. Wynika z niej jasno, że chociaż od dawna wieści się koniec tradycyjnej książki i biblioteki, a użytkownicy rzeczywiście coraz częściej przenoszą swoje poszukiwania informacji do sfery cyfrowej, nie ulega wątpliwości, że w bibliotekach te dwie sfery – analogowa i cyfrowa – będą ze sobą koegzystować jeszcze przez wiele lat wiele lat. I chociaż statystyki wypożyczeń nieubłaganie się zmniejszają, a liczby „wejść” i „pobrań” nie mieszczą się na wykresie, błędem byłoby mniemanie, że biblioteki staną się niepotrzebne.

Jedną z zalet lokalizacji konferencji były wspaniałe widoki

Konferencja utwierdziła nas w przekonaniu, że podejmowane dotychczas działania są słuszne i potrzebne, doskonale wpisują się w zmieniającą się rzeczywistość i wychodzą naprzeciw oczekiwaniom użytkowników (a nawet – jak pokazał okres pandemii – je wyprzedzają). Wielokrotnie przekonaliśmy się, że stałe podążanie za innowacyjnością sprzyja lepszej ocenie pracy bibliotek i ich kadr (dziś ocena na podstawie tych samych statystyk, które zliczano dekadę czy dwie temu, byłaby, krótko mówiąc, krzywdząca). Wciąż nie możemy jednak tracić z oczu użytkownika, który z różnych powodów może poszukiwać ucieczki od świata cyfrowego, lepiej czując się w przestrzeni tradycyjnej, poniekąd oswojonej, i dlatego kieruje swoje kroki do rzeczywistej biblioteki. Na bazie takich użytkowników również możemy budować pozytywny obraz naszych instytucji, chociażby poprzez dbanie o jakość usług, odpowiednie dobieranie zbiorów, inwestycję w wyposażenie itd., co wszystko razem tworzyłoby przestrzeń przyjazną, dostosowaną do potrzeb, wywołującą efekt „wow”. Zgadzamy się więc z Jolantą Sobielgą, że strategia komplementarna w działalności biblioteki, w której rozwój usług i zasobów ukierunkowany jest na obie sfery – cyfrową i analogową, powinien być naturalnym i racjonalnym wyborem. Miejmy nadzieję, że umiejętnie realizowana strategia łącząca obie te sfery spowoduje, że nie nastąpi ani zmierzch, ani kryzys bibliotek akademickich, a one same będą jeszcze przez wiele lat doskonale się w świecie cyfrowym i analogowym rozwijać.

oprac. mgr Wiesław Wróbel