czwartek, 29 grudnia 2016

Jedenaście starodruków z XVI w. z Biblioteki AWSD już w Podlaskiej Bibliotece Cyfrowej

W sierpniu 2016 r. na naszym blogu podzieliliśmy się dobrą wiadomością, że wieloletnia współpraca między Biblioteką Uniwersytecką im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku a Biblioteką Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku przyniosła nowe wymierne korzyści. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowało projekt Digitalizacja najstarszych starodruków ze zbiorów Biblioteki AWSD w Białymstoku przeznaczony do realizacji w ramach programu Kultura Cyfrowa 2016.

Biblioteka AWSD w Białymstoku posiada największą w regionie kolekcję starodruków, liczącą 1436 woluminów z XVI-XVIII stulecia. Składają się na nią w większości egzemplarze z prywatnych kolekcji duchownych białostockiego Seminarium Duchownego, prowadzonego przez księży misjonarzy. Druki te - często unikatowe i nie posiadające swoich odpowiedników w innych regionalnych kolekcjach i zbiorach - pochodzą z największych drukarni nowożytnej Europy i Rzeczypospolitej. Zrozumiałym jest, że w większości są to dzieła o charakterze, tematyce lub przeznaczeniu religijnym. Wiele z nich posiada znaki proweniencyjne, odręczne zapiski i notatki, które mogą stanowić przedmiot odrębnych badań naukowych. Tak duży zbiór wymaga stałej ochrony konserwatorskiej przed stale postępującą degradacją, a jednocześnie nie ma najmniejszych wątpliwości, że jego wartości poznawcze muszą być w świecie cyfrowej humanistyki jak najszerzej upowszechniane. 
Program Kultura Cyfrowa 2016, prowadzony przez MKiDN, stanowi doskonały środek do urzeczywistnienia tych dezyderatów: zapewnienia ochrony zbiorów oraz ich udostępnienia za pomocą Internetu. Owe dwa podstawowe cele przyświecały także realizacji naszego zadania. Jego zakres rzeczowy obejmował w pierwszej kolejności przygotowanie ośmiu najstarszych (XVI-wiecznych) starodruków do digitalizacji poprzez konserwację zabezpieczającą, polegającą m.in. na dezynfekcji obiektów, czyszczeniu mechanicznym i ręcznym poszczególnych kart, naprawie ubytków w okładzinach i pojedynczych kartach, poprawie zdeformowanych bloków ksiąg oraz w niektórych przypadkach całkowitej wymianie okładzin. Tak przygotowane starodruki przekazano do digitalizacji, czyli drugiego etapu w całym projekcie. Prace nad cyfryzacją, realizowane zgodnie z katalogiem dobrych praktyk digitalizacji obiektów bibliotecznych, przeprowadziła profesjonalna firma Digital-Center sp. z o. o. z siedzibą w Poznaniu. Digitalizacja odbyła się przy użyciu wysokiej klasy skanera Zeutsshel OS12002 pozwalającego na bezpieczną pracę z cennymi drukami, które mogły być rozwierane jedynie do 90 stopni. Należy podkreślić, że do partii ośmiu starodruków poddanych wstępnej konserwacji dodano trzy kolejne woluminy z XVI stulecia, które zostały zakonserwowane w ramach innego projektu realizowanego przez Bibliotekę AWSD, ale nie zostały wówczas zdigitalizowane. Dla wszystkich obiektów wykonano pudła z tektury bezkwasowej, co pozwoli na ich bezpieczne przechowywanie.
Po opracowaniu metadanych poszczególnych obiektów według standardu Dublin Core, jedenaście XVI-wiecznych starodruków zostało udostępnionych w trybie Open Access na platformie Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. Z tej okazji 21 grudnia 2016 r. w Bibliotece AWSD w Białymstoku odbyła się oficjalna promocja efektów realizacji zadania.

21 grudnia 2016 r. odbyła się promocja efektów projektu, podczas której omówione zostały jego założenia oraz można było obejrzeć starodruki poddane w jego ramach konserwacji i digitalizacji.
Udostępnione dokumenty to przede wszystkim dzieła o tematyce religijnej oraz komentarze do dzieł starożytnych. Wśród nich są dzieła takich autorów, jak: Helius Eobanus Hessus (1488-1540), św. Atanazy Wielki (ca 295-373), Pierre Lagnier (1543-1597), Henri Estienne (1528/1531-1598), Jakub Wujek (1541-1597), Ludwik z Grenady (1505-1588), Stanisław Hozjusz (1504-1579) i Martin Luther (1483-1546). Dzieła te wydawane były m.in. w Genewie, Frankfurcie, Kolonii, Wiedniu, Antwerpii czy Krakowie. Jedynym dziełem sporządzonym w języku polskim jest Postylle Katholiczney o Swietych, część wtora letnia, w kthorey się zawieraią kazania na Swietha Panny Maryey, Apostołow, Meczennikow y innych Swietych, których świeta Kościoł zwykł ochodzić, począwszy od ś. Jana Krzciciela aż do Adwentu, autorstwa Jakuba Wuyka z Wągrowca, wydane w Krakowie w 1584 r.
Warto zwrócić uwagę na liczne znaki proweniencyjne i własnościowe widniejące na omawianych dokumentach. Część starodruków pochodzi z księgozbioru zgromadzenia księży misjonarzy w Białymstoku, którzy od 1806 r. zarządzali białostocką parafią, a od 1820 r. prowadzili tu seminarium duchowne. Prawdziwym unikatem jest dzieło D[omini] Athanasii episcopi Alexandrini facundissimi illius ecclesiae propugnatoris omnia opera wydane w 1532 r. w Kolonii, zawierające pieczątkę „I. A. Załuski”. Egzemplarz ten pochodził więc z księgozbioru Józefa Andrzeja Załuskiego, współzałożyciela Biblioteki Załuskich. Załuski odnotował dodatkowo u góry karty tytułowej, że druk ten jest rarissimus (najrzadszy). 
 
Pełna lista starodruków wraz z linkami do ich cyfrowych kopii:

Psalterium Davidis carmine reditum per Eobanum Hessum…, Lipsk 1553 (S-74) 

D[omini] Athanasii episcopi Alexandrini facundissimi illius 
ecclesiae propugnatoris omnia opera…, Kolonia 1532 (S-188)

 
Sacra Biblia, ad vetustissima exemplaria castigate…, Frankfurt 1571 (S-296) 

 
Authoritatum sacra scripturae et sanctorum patrum, quae in cathechismo 
D[omini] Petri Canisij Theologi Societatis Iesu citantur…, Kolonia 1569 (S-408) 


Libellus Sodalitatis, hoc est Chistianarum 
institutionum libri quinque…, Antwerpia 1587 (S-418)

 
M. Tullii Ciceronis Sententiae insigniores…, Kolonia 1571 (S-745) 

Hauspostilla uber die Sontags und der fürnemesten 
Festen Evangelien…, Wittenberga 1578 (S-871)

Parodiae morales H[enrici] Stephani…, Genewa 1575 (S-1085) 

Postylle Katholiczney o Swietych, część wtora letnia…, Kraków 1584 (S-1229) 

Flores Ludovici Granatensis…, Kolonia 1588 (S-1290) 

 
Confessio catholicae fidei Christiana…, Wiedeń 1560 (S-1292) 


Mamy nadzieję, że to dopiero pierwszy z wielu kroków zmierzających do zachowania bezcennego dziedzictwa kulturowego regionu, a jednocześnie jego popularyzacji i zapewnienia do niego nieograniczonego dostępu. 

Oprac. mgr Wiesław Wróbel

Starodruki pochodzą ze zbiorów Biblioteki AWSD w Białymstoku.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz