Japońskie biblioteki po wielkim trzęsieniu ziemi w regionie Tōhoku *

11 marca 2011 roku o godzinie 14:46 czasu lokalnego Japonię nawiedziło potężne trzęsienie ziemi o magnitudzie 9.0. Kataklizm pozostawił za sobą ogromne szkody, które wycenia się na około 200 miliardów dolarów. Całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu uległo niemal milion sto tysięcy budynków w całym kraju [1], w tym trudna do oszacowania liczba bibliotek. Największe zniszczenia odnotowano w położonym najbliżej epicentrum trzęsienia regionie Tōhoku, szczególnie w nadbrzeżnych prefekturach Iwate, Miyagi i Fukushima.

Fale tsunami uderzają w wybrzeże w pobliżu Minamisomy w prefekturze Fukushima
(fot. Sadatsugu Tomizawa - CC BY-NC-ND 2.0 - Flickr.com)

Biblioteki zgłaszały rozmaite szkody: od pęknięć ścian, kolumn, sufitów czy szyb w oknach, przez uszkodzone systemy komputerowe oraz sprzęt elektroniczny, po naruszenia fundamentów i zapadanie się podłóg. Nierzadkie były też przypadki zniszczeń spowodowanych przez tsunami czy wodę wydostającą się z pękniętych rur. W mniej poszkodowanych regionach biblioteki skracały godziny pracy lub zamykały się na kilka tygodni, by uporządkować magazyny i naprawić zniszczenia, dosyć szybko powracając do normalnego funkcjonowania. Większość jednak musiała radzić sobie z wieloma trudnościami, takimi jak braki personalne, uszkodzone infrastruktura drogowa i kolejowa, wodociągi czy linie telefoniczne, okresowe przerwy w dostawach prądu i wstrząsy wtórne, co często opóźniało rozpoczęcie prac porządkowych [2]. 

Pomimo tych przeszkód szybko zaczęły powstawać różnorakie inicjatywy mające na celu pomoc poszkodowanym bibliotekom. Na początku najważniejsze stało się rozpoznanie sytuacji i zorientowanie się w ich stanie oraz stopniu poniesionych przez nie zniszczeń. Jednym z najpoważniejszych problemów były ogromne ilości zniszczonych w różnym stopniu zbiorów - zarówno w wyniku wstrząsów, jak i działania wody. W konsekwencji wśród bibliotekarzy pracujących na dotkniętych katastrofą terenach panowało wysokie zapotrzebowanie na praktyczne szkolenia z podstaw restauracji i konserwacji zbiorów, jako że w większości placówek brakowało specjalistów w tym zakresie. Odpowiedziała na to m.in. biblioteka narodowa Japonii (National Diet Library), organizując poświęcone tym zagadnieniem wykłady i warsztaty czy podejmując się renowacji szczególnie cennych kolekcji [3].

Biblioteka Miejska w Rikuzentakacie po trzęsieniu ziemi i tsunami w 2011 roku
(fot. Makoto Okamoto - CC BY-SA 2.0 - Flickr.com)

  Równocześnie z usuwaniem szkód realizowano różne projekty mające na celu zastąpienie niezdolnych do podjęcia normalnej pracy bibliotek. Jednym z nich był „Bibliobus dla Iwate” Shanti Volunteer Association, który ruszył w lipcu 2011 roku [4]. Innym rozwiązaniem stało się tworzenie czasowych bibliotek - za przykład może tu posłużyć rozpoczęta dwa tygodnie po trzęsieniu przez Japan Committee for UNICEF (JCU) inicjatywa Children’s Mini Library Project. Polegała ona na stworzeniu w schroniskach dla ewakuowanych czy przedszkolach znajdujących się na dotkniętych kataklizmem terenach kącików bibliotecznych zawierających literaturę dziecięcą [5]. 

Ważnym etapem procesu odbudowy było wyciąganie wniosków po kataklizmie. Straty osobowe wywołane trzęsieniem ziemi były relatywnie małe, co przypisuje się efektywnym szkoleniom uczącym, jak zachować się w podobnych sytuacjach. Niemniej zniszczeniu uległa ogromna ilość zbiorów, których odtworzenie lub naprawa wymagała dużych nakładów pracy i środków, zastanawiano się więc, jak to w przyszłości zminimalizować, poszukując efektywnych rozwiązań. Istotną kwestią było również gromadzenie i zachowywanie wszelkich dokumentów związanych z kataklizmem. Taką konieczność dostrzegał m.in. Japonii, uruchamiając projekt nazwany „The Great East Japan Earthquake Archive Project HINAGIKU”. W rezultacie powstał portal umożliwiający zintegrowane przeszukiwanie zbiorów czy archiwów cyfrowych udostępnionych przez niemal sześćdziesiąt różnych instytucji, oficjalnie otwarty 7 marca 2013 roku [6].  

mgr Ewa Witkowska

* Tekst stanowi streszczenie referatu wygłoszonego podczas I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej "Ochrona Zbiorów Bibliotecznych Przeszłość – Teraźniejszość – Przyszłość", która odbyła się 19-20 maja 2016 w Bydgoszczy. Pełny tekst referatu ukaże się w publikacji pokonferencyjnej.

Przypisy:
[1] Great East Japan Earthquake, [online] [Dostęp 07.05.2016].

[2] The Great East Japan Earthquake and Libraries, s. 346-347, [online] [Dostęp 07.1.2016].

[3] Zob. Michiko Kawanabe, Naoko Murakami, Toshokan no shiryō kyūsai katsudō ni tsuite, [online] [Dostęp 25.11.2015] https://www.jstage.jst.go.jp/article/photogrst/75/1/75_51/_pdf; Akiko Okahashi, Lessons learned: training programs for post disaster recovery from the Great East Japan Earthquake, [online] [Dostęp 09.02.2016]; Akiko Okahashi, Naoko Murakami, Recovery work in progress: a case of the Noda Village Library, [online] [Dostęp 09.02.2016].

[4] 2011 Activity Report, [online] [Dostęp 04.05.2016].

[5] Japan Committee for UNICEF Emergency Relief and Reconstruction Support Six-Month Report. East Japan Earthquake and Tsunami Disaster - Toward a Child-Friendly Reconstruction, s. 11, [online] [Dostęp 03.05.2016.

[6] Rie Nagasaki, National Diet Library’s efforts to build the Great East Japan Earthquake Archive and its current status, [online] [Dostęp 06.04.2016].