Dedykacje w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej: Tadeusz Kubalski

W poprzednim poście przybliżona została postać Mieczysława Ubysza, poety i uczestnika Powstania Warszawskiego. Należał do niego ekslibris stworzony przez Tadeusza Kubalskiego, który również jest bardzo ciekawą postacią. Co więcej, także po nim w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej zachowała się pewna pamiątka.

Tadeusz Kubalski
Źródło: Tadeusz Kubalski, W szeregach "Baszty", Warszawa 1969.

Tadeusz Kubalski, „człowiek o ogromnej wrażliwości społecznej i artystycznej, uczestnik i wnikliwy kronikarz wielu wyjątkowych wydarzeń historycznych” [1], urodził się 1 stycznia 1922 roku w Kijowie, w rodzinie Józefa Kubalskiego i Wiktorii z Natkiewiczów. Później przeniósł się do Warszawy, gdzie uczęszczał do V gimnazjum im. Ks. Józefa Poniatowskiego. W czasie okupacji studiował architekturę w Szkole Budownictwa Lądowego i Wodnego II stopnia. Uczył się także rzeźbiarstwa i rysunku, a tematem jego prac było m.in. Stare Miasto.

Kubalski od niemal pierwszych dni okupacji był związany z walczącym podziemiem. W 1940 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, z czasem uzyskując stopień kaprala podchorążego. Brał udział w Powstaniu Warszawskim jako dowódca jednej z drużyn wchodzących w skład kompanii K-1 batalionu „Karpaty” pułku „Baszta” (pseudonim „Zbroja”); uczestniczył w walkach na Mokotowie, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Przez cały czas rysował, uwieczniając przeżywane wydarzenia: „Utrwalanie wszystkiego, co wówczas widziałem i przyzywałem, utrzymywało się we mnie przez cały okres okupacji i Powstania oraz niemieckiej niewoli, a nawet później, już po wyjściu z niewoli, miałem silną potrzebę dawania świadectwa wszystkiemu, z czym się zetknąłem” [2].

Batalion "Baszta"

Po upadku Powstania Kubalski trafił do niewoli, przebywał m.in. w stalagu XB w Sandbostel w Niemczech Północnych, który opuścił w kwietniu 1945 roku. Przez jakiś czas przebywał w Niemczech, tam też po raz pierwszy zetknął się z wierszami Mieczysława Ubysza, a dokładnie z wydanym w Northeim tomikiem Czas wirujący. Na podstawie rozpoczynającego go cyklu Polska podziemna grupa byłych powstańców, przebywających po wyzwoleniu w poniemieckim obozie Seedorf, zorganizowała przedstawienie upamiętniające pierwszą rocznicę Powstania, do którego Kubalski przygotował scenografię. Autora podziwianych przez siebie wierszy poznał w 1948 roku.

Jesienią 1945 roku wyjechał do Belgii, gdzie studiował rysunek w Académie des Beaux-Arts oraz grafikę w Ecole Nationale Supérieure d’Architecture et des Arts Décoratifs. Tematykę jego ówczesnych prac zdominowały sceny z powstania. Kubalski tworzył całe cykle powstańcze, wykorzystując różne techniki graficzne, w tym linoryt (w 1947 roku wydał tekę z 20 linorytami o tematyce powstańczej). Jego prace wystawiane były m.in. w Brukseli, Londynie i Antwerpii.

Po powrocie do Polski w 1949 roku trafił do więzienia za przynależność do AK. Po wyjściu, w latach 1953-1956, kontynuował studia na Politechnice Warszawskiej. Pracował jako architekt m.in. w Przedsiębiorstwie Budownictwa Miejskiego „Centrum” oraz dziale technicznym Zjednoczenia Budownictwa „Warszawa”. Jako gorący zwolennik odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie po wielu staraniach 20 grudnia 1971 roku rozpoczął pracę w specjalnie powołanym oddziale „Zamek” Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ), gdzie pozostawał aż do przejścia na emeryturę w 1984 roku. Przez ten czas pełnił funkcje m.in. głównego inżyniera budowy, kierownika działu planowania, organizacji i programowania, kierownika Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki czy specjalisty w Ośrodku Informacji Konserwatorskiej. Za ogromny wkład w restytucję zabytku został uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi. Równocześnie utrwalał kolejne etapy odbudowy, skupiając się przede wszystkim na zaangażowanych w nią ludziach. Prowadził szczegółowe zapiski w formie dzienników, a także robił zdjęcia (zachowało się ich ponad dwa tysiące) i rysunki, często o charakterze satyrycznym. Materiały te znajdują się obecnie w Archiwum Zamku Królewskiego.

 Pozostałości Zamku Królewskiego w Warszawie wysadzonego 27 listopada 1944

Oprócz pracy jako architekt, Kubalski zajmował się także przygotowywaniem projektów plastycznych wystaw, rzeźbą, a także ilustrowaniem książek. W okresie od lat 60. do 80. tworzył ekslibrisy, przy czym wykorzystywał głównie techniki rysunku tuszem oraz cynkotypię kreskową. Oprócz ekslibrisu M. Ubysza zachował się także osobisty ekslibris Kubalskiego, stworzony przez niego w 1965 roku. Jest to grafika o wymiarach 6,0 x 4,0 cm wykonana metodą cynkotypii i przedstawiająca warszawską Syrenkę. Ekslibris znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego [3]. Tadeusz Kubalski dbał także o zachowanie pamięci o Powstaniu Warszawskim, publikując liczne artykuły na ten temat. W oparciu o sporządzone notatki, opublikował dwie książki na temat tego wydarzenia: W szeregach ”Baszty” (upamiętniającą działalność pułku „Baszta”) oraz stanowiąca jej swoiste uzupełnienie Żołnierze walczącej Warszawy [4], a także pamiętniki Ocalone z pożogi. W 1956 roku ukazało się wydawnictwo Powstanie Warszawskie w grafice i rysunkach Tadeusza Kubalskiego, Warszawa, sierpień 1956 w postaci ośmiostronicowej harmonijki.

Tadeusz Kubalski zmarł 26 sierpnia 2002 roku.

W zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej znajduje się ciekawy znak proweniencyjny związany z Tadeuszem Kubalskim. Jest to dedykacja zamieszczona w książce jego autorstwa Żołnierze walczącej Warszawy (syg. Z 102050) i skierowana do Jadwigi Żarneckiej, o następującej treści:

Pani Jadwidze Żarneckiej 

Z wdzięcznością za dobroć, życzliwość 

i serce okazywane mojej – zmarłej 

w 1985 roku – ukochanej Mamie 

 Tadeusz Kubalski 

Warszawa 4 lipca 1988 r.

Dedykacja Tadeusza Kubalskiego

Niestety, nie udało się znaleźć informacji, kim była adresatka dedykacji [5]. Na pewno książka należała do jej księgozbioru, jako że na wewnętrznej stronie okładki znajduje się wklejony ekslibris. Jest to grafika o wymiarach 5,0 x 6,5 cm przedstawiająca leżącą ukośnie rozłożoną księgę, z której wystają ku górze dwie zakładki ze słowami „ex” i „libris”. Nazwisko właścicielki zostało umieszczone w dolnej części, na wstędze ozdobionej różą. Brak sygnatury autorskiej nie pozwala niestety na jego identyfikację.

Ekslibris Jadwigi Żarneckiej

oprac. mgr Ewa Witkowska

Przypisy: 
[1] Maria Śladowska, Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie w interpretacji Tadeusza Kubalskiego – inżyniera architekta, plastyka i kronikarza odbudowy – w świetle archiwaliów zamkowych, „Kronika Zamkowa”, 2012, 1-2 (63-64), s. 189.
[2] T. Kubalski, Ocalone z pożogi, Warszawa 1998, s. 10.
[3] Ex libris "Zbroi" Tadeusza Kubalskiego [Dokument ikonograficzny], dostęp 21.01.2017.
[4] Obydwie pozycje są dostępne w zbiorach BU.
[5] W rejestrach uczestników Powstania Warszawskiego figuruje osoba o takim nazwisku. Była sanitariuszką o pseudonimie „Jacka”, brała udział w walkach na Żoliborzu. Zmarła 23 listopada 1994 roku w Warszawie. Nie wiadomo jednak, czy chodzi właśnie o tę osobę.


Bibliografia: 
1. Tadeusz Kubalski, Ocalone z pożogi, Warszawa 1998.
2. Tadeusz Kubalski, W szeregach „Baszty”, Warszawa 1969.
3. Tadeusz Kubalski, Żołnierze walczącej Warszawy, Warszawa 1988, s. 103-112.
4. Tomasz Suma, Sygnatury polskich twórców ekslibrisów od XIX wieku do współczesności. Leksykon, Warszawa 2013.
5. Maria Śladowska, Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie w interpretacji Tadeusza Kubalskiego – inżyniera architekta, plastyka i kronikarza odbudowy – w świetle archiwaliów zamkowych, „Kronika Zamkowa”, 2012, nr 1-2 (63-64), s. 189-213.
6. Tadeusz Kubalski, 20.01.2017.