"Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim z ilustracjami, planami i mapami" Mieczysława Orłowicza

Początek nowoczesnej turystyki w Polsce wiąże się integralnie z postacią Mieczysława Orłowicza (1881-1959), absolwenta prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Chociaż Orłowicz zdobył dobre wykształcenie i mógłby wieść spokojne, dostatnie życie wykonując wyuczony zawód – swój los związał z turystyką. Podczas studiów oraz podróży po Europie Zachodniej zetknął się z nowoczesną turystyką i postanowił przenieść jej najlepsze wzorce na grunt polski. Swoją działalność rozpoczął w 1904 r. od organizowania i prowadzenia tatrzańskich wycieczek dla słuchaczy Towarzystwa Kursów Wakacyjnych w Zakopanem. W rok po uzyskaniu tytułu doktora nauk prawniczych założył w 1906 r. Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie. Był współzałożycielem Pogoni Lwów, jednego z najsłynniejszych polskich klubów sportowych. Przez całe życie Orłowicz pracował nad rozwojem polskiej turystyki. W okresie międzywojennym stworzył jej nowy model i organizował niezbędną administrację. Także w Polsce Ludowej zajmował stanowiska w ministerstwach i organizacjach związanych z turystyką.

Mieczysław Orłowicz w mundurze austriackim.
Źródło: Polona/Domena Publiczna

Mieczysław Orłowicz jest również autorem cenionych przewodników opisujących dziesiątki miast, regionów, krajów i pasm górskich w całej Europie. Jedną z jego publikacji jest Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim z ilustracjami, planami i mapami, wydany w 1937 r. przez Związek Popierania Turystyki Województwa Białostockiego przy zasiłku Wydziału Wojewódzkiego Białostockiego Urzędu Wojewódzkiego. Przewodnik powstał z inicjatywy ówczesnego wojewody białostockiego gen. Stefana Pasławskiego, rozumiejącego potrzebę promocji turystyki i województwa – i jemu też autor zadedykował swoją pracę.

Egzemplarze znajdujące się w Bibliotece Uniwersyteckiej wyglądają niepozornie – są niewielkie (18 cm), czas zostawił swój ślad na płóciennych okładkach ze żłobionym pozłacanym tytułem. Wewnątrz znajdujemy pożółkłe kartki i wyblakłe literki. Treści uzupełnione są małymi czarno-białymi fotografiami (największe 85 mm x 65 mm) i nielicznymi rysunkami. Na pierwszy rzut oka – w porównaniu z dzisiejszymi przewodnikami – dzieło Orłowicza prezentuje się raczej skromnie. Tym większą, wspaniałą niespodziankę stanowi jego zawartość!

Przewodnik składa się z części ogólnej i szczegółowej. Studiując część ogólną, zawierającą takie informacje jak położenie województwa, podział administracyjny, obszar i ludność, uświadamiamy sobie, jak wielką powierzchnię zajmowało ono w okresie międzywojennym. Dawne jego ziemie znajdują się obecnie w trzech krajach: w Polsce, na Litwie i Białorusi. Stąd w przewodniku pojawiają się takie miejscowości jak Druskieniki (pisane przez jedno n), Grodno, Wołkowysk, Bohatyrowicze czy Świsłocz.

Fragment spisu treści.
Źródło: manufakturapodlaska.pl

W części szczegółowej najpełniej opisano duże miasta – Białystok, Grodno, Łomżę i Suwałki, ale też poświęcono uwagę mniejszym miejscowościom, ciekawym wsiom i pojedynczym interesującym obiektom. O stolicy województwa Orłowicz pisze, że w porównaniu z innymi miastami w Polsce liczącymi ponad 100 000 mieszkańców Białystok posiada mniej wielkomiejski charakter, w jego wyglądzie przebija bezplanowość rozwoju z okresu zaboru rosyjskiego. Miasto zajmuje stosunkowo duży obszar, ale nie posiada dzielnicy reprezentacyjnej. W jego centralnej części znajduje się wiele parterowych, drewnianych domów i sporo niezabudowanych placów otoczonych brzydkimi parkanami. Doceniając ogromne postępy w zakresie uporządkowania Białegostoku po I wojnie światowej, Orłowicz przewiduje dla władz komunalnych i państwowych ogrom pracy w tym zakresie. Starannie opisane są białostockie ulice i dzielnice, wśród nich m.in.: Ś-to Jańska z kolonią domów urzędniczych, Aleja 11 Listopada wraz z miejskim ogrodem szkolnym, w którym każda szkoła powszechna ma swoją działkę składającą się z 40 grządek. Jest plac nieforemny a długi zwany Rynkiem Kościuszki z malowniczym ratuszem i wieżą zegarową będącą punktem obserwacyjnym straży ogniowej. Tętni życiem dzielnica żydowska – szereg krótkich uliczek, zapełnionych hałaśliwym tłumem o typach wschodnich.

Część szczegółową przewodnika kończy rozdział poświęcony Puszczy Białowieskiej, napisany we współpracy ze znawcą tematu profesorem Janem Karpińskim, wybitnym polskim leśnikiem, ekologiem i entomologiem, wieloletnim dyrektorem Białowieskiego Parku Narodowego. Dodatkową wartością przewodnika jest „Indeks abecadłowy” zawierający spis opisywanych miast, wsi, jezior itp., szczególnie przydatny dla osób poszukujących szybkiej informacji o konkretnym miejscu. Książka zawiera również skrót w języku esperanto, opracowany przez Jakuba Szapiro.

  

Mieczysław Orłowicz w Beskidzie Wyspowym.
Źródło: Domena Publiczna

Na czym polega szczególna wartość tego przewodnika? Czytelnikom z 1937 r. po raz pierwszy dostarczono kompletną monografię dotyczącą całego województwa białostockiego (wcześniej informacje o charakterze turystycznym były bardzo rozproszone). Orłowicz opracował przewodnik bardzo starannie. Każda z 377 stron zawiera ciekawe informacje dotyczące geografii, historii czy zabytków. I każda z nich jest swoistą zachętą, zaproszeniem do podróży po województwie białostockim. Turyści są „prowadzeni za rękę”, mogą skorzystać z opracowanych tras i proponowanych środków lokomocji (w tym także furmanek i kajaków). Wyszczególnione są możliwości noclegu: hotele (pierwszorzędne, drugorzędne i prymitywne gospody) oraz schroniska z konkretną liczbą łóżek. Podano nazwy i adresy kin, teatrów, restauracji, księgarni, biur podróży, ceny dorożek i taksówek – czyli właściwie wszystko, czego potrzebował ówczesny turysta. Opisy miejscowości są dokładne, wierne, a informacje turystyczne sprawdzone, gdyż autor gromadził je osobiście podczas podróży automobilem.

Publikacja jest niezwykle interesująca nie tylko dla miłośników turystyki, ale też dla pasjonatów historii regionalnej. Dodatkową wartością są rysunki znanego malarza Eugeniusza Kazimirowskiego, którego większość prac zaginęła w czasie wojny. Dla współczesnych czytelników lektura przewodnika to sentymentalna podróż do innej epoki, do miejsc, których nie ma. Także do tych, które jeszcze istnieją, ale poprzez zmienione po II wojnie światowej granice trudno (zwłaszcza obecnie) do nich dotrzeć.

Nowe wydanie Przewodnika po województwie białostockim... Mieczysława Orłowicza.
Źródło: manufakturapodlaska.pl 

Warto przypominać postać Mieczysława Orłowicza, człowieka z pasją, zwanego encyklopedią turystyki, wiernego idei Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego: Przez poznanie kraju do jego umiłowania. W 2021 roku Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim z ilustracjami, planami i mapami udało się odtworzyć dzięki Lasom Państwowym i wydawnictwu Manufaktura Podlaska.

oprac. mgr Hanna Kościuch 

Bibliografia: 

• Orłowicz Mieczysław, Moje wspomnienia turystyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970. 
• Targosz Radosław, Mieczysław Orłowicz – nestor turystyki polskiej, (w:) Przeszłość polskiej kultury fizycznej, pod red. Małgorzaty Orlewicz-Musiał i Ryszarda Wasztyla. „Zeszyty Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie” nr 89 (wydanie specjalne), Kraków 2004, s. 261-266. 
• Targosz Radosław, Mieczysław Orłowicz (1881-1959). Propagator turystyki masowej i sportu, Wyd. Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań-Chorzów 2008.