"Masovie Duché et Polaquie" - nowa mapa z 1665 r. w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej

W czerwcu bieżącego roku Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku na XXV aukcji grafiki, kartografii, starodruków i zdjęć z kolekcji rodziny Lizaków zakupiła mapę Masovie Duché, et Polaquie ou sont les Palatinats de Czersk, Bielsk, et Plocsko Sanson’a d'Abbeville, tym samym powiększając zbiór map z okresu nowożytnego o siedemnastowieczne dzieło francuskiej sztuki kartograficznej. Jest to aktualnie najstarsza mapa, jaką posiadamy w swoich zbiorach.

Masovie Duché et Polaquie... z 1665 r. w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej

Mapa o wymiarach 41x54 cm została wykonana techniką miedziorytniczą. Przedstawia Mazowsze z oznaczonymi różnymi kolorami granicami województw płockiego, czerskiego, bielskiego oraz sąsiadującego z nimi województwa podlaskiego. Otacza ją zwykły kontur, zaznaczone są na niej miasta, miasteczka, jeziora, rzeki oraz bagna. Osiedla posiadają sygnaturę obrazkową. Nazwy miejscowości są w języku polskim, natomiast województw - w języku francuskim. Między ramkami opisano strony świata: septtentrion, midy, occident oraz orient. W lewym dolnym rogu znajduje się ozdobny kartusz z tytułem mapy oraz informacjami dotyczącymi jej wydania. Nad dolną ramką na prawo od kartusza umieszczona została sygnatura rytownika: A Peyrounin sculp[sit]. Natomiast w prawym dolnym rogu widnieją informacje o skali według trzech podziałek liniowych: Mille Pas Geometriques, Lieues communes de France, Lieues d’Allemagne et de Pologne, wynoszącej po przeliczeniu około 1:1 800 000. Współrzędne geograficzne opisane są między ramkami co 10’. Mapa została wydrukowana na papierze żeberkowym, zaopatrzonym w znak wodny przedstawiający krzyż maltański otoczony ornamentem z koroną.

Kartusz z tytułem mapy.

Podpis rytownika Abrahama Peyrounin (1620-1666)

Znak wodny.

Masovie Duché, et Polaquie ou sont les Palatinats de Czersk, Bielsk, et Plocsko została wyrytowana przez francuskiego rytownika Abrahama Peyrounina (1620-1666) w 1665 r. i wykorzystana w atlasie Sansona Cartes generales de toutes les parties du monde…, wydanym przez Pierre'a Marriette'a w 1667 r.

Fragment województwa podlaskiego.

Fragment województwa płockiego.

Nicholas Sanson de Abbeville (1600-1667) urodził się w Abbeville w regionie Pikardia we Francji. Uważany jest za ojca francuskiej kartografii oraz najbardziej znanego francuskiego kartografa swoich czasów. Konkurował na tym polu z Holendrami. W trakcie swojej kariery wydał ponad 300 map. Jego sukces był spowodowany zainteresowaniami geografią, zdolnościami badawczymi, a częściowo również współpracą z wydawcą Pierre'em Mariette'em (1603?-1657), który wspomagał go finansowo. Wcześniej Sanson tworzył głównie dla wydawcy Melchiora Taverniera. W 1644 r. Mariette kupił firmę Taverniera i wspomagał kartografa finansowo aż do swojej śmierci w 1657 r. Współpracę z Sansonem kontynuował syn Mariette, także Pierre (1634-1716), który pomógł mu opublikować atlas z 1667 r.

 Nicholas Sanson de Abbeville (1600-1667)

Carte generales... to atlas świata zawierającym dwustronnie grawerowane mapy. Opracował je Nicolas Sanson, a pierwsze wydanie atlasu ukazało się w 1654 r. nakładem Pierre'a Mariette'a. Znalazło się w nim sto także grawerowanych map. Zarówno Mariette, jak i Samson posiadali prawa autorskie do połowy map, które noszą swoje oddzielne oznaczenia i były wydawane stopniowo od 1630 roku. Mapy w atlasie pochodzą z końca lat 30. XVI wieku, ale są datowane na lata 1640-1667. Obejmują najnowsze odkrycia w Nowym Świecie. Amerique sepentrionale pokazuje po raz pierwszy Wielkie Jeziora, Nowy Meksyk, Florydę oraz Kalifornię jako wyspę (!). Ameryka Południowa jest szczegółowo odwzorowana, a podwójna mapa półkuli poświęcona jest dwóm biegunom.

Cartes generales… uważana jest za najważniejsze dzieło francuskiej kartografii XVII wieku. Do czasów Sansona Francja nie miała znaczącego udziału w badaniach geograficznych, a co za tym idzie w tworzeniu map i atlasów. Carte Generales... zapoczątkowała w tym kraju renesans w dziedzinie kartografii, do końca XVII w. konkurując na tym polu z Holendrami. Wydając atlas, Sanson położył fundament pod francuską szkołę kartografii i zapoczątkował dominację Francji w tej dziedzinie. Szkoła francuska dbała o precyzję, dokładność i odrzuciła wiele ozdobnych detali poprzednich map jako nieistotnych. Od czasów Sansona w drugiej połowie XVII w. aż do drugiej połowy XVIII w. francuskie koncepcje geograficzne i kartograficzne miały większy wpływ niż te, które wysuwały inne kraje. Dzięki temu dziełu Sanson spowodował przeniesienie centrum innowacji kartograficznych z Holandii do Francji.

Oprac. dr Edyta Bezzubik